تورکمنیستانینگ باش قانونی نینگ

ر

ر تأزه تاسلاماسی حاقیندا کلام آغیز !ر

غاراشسیز تورکمنیستانینگ ایلکینجی اساسی قانونی 1992- نجی یئلینگ 18- نجی مایئندا قابول ادیلیپدی. یؤنه اول، نیازوینگ دیکتاتورچیلیق رژیمینده دینگه کاغذ یوزونده غالدی و هیچ حاچان دورموشا گچیریلمدی. سبأبی نیازوینگ سؤزی قانون، حجت هم حکومت قرارلاری بولوپدی. اۆسته سینه «حالق ماصلاحاتی» دیین گنگشی دؤره دیپ، «یاشولی لارینگ» قولداوی بیلن اؤزینی عمرلیک پره زیدنت ایغلان اتدیردی. بیزه اول یاشولی لار دییلیأنلرینگ کیملردیگی اییأم مألیم، اونجوق موسایف، داغی بئیله ایشه باش بولوپ گلدیلر.ر

نیازوف آرادان چیقاندان سونگ، قربانقلی بردی محمدوف، یوردونگ باش قانونینی آیاق آستینا دپه لأپ، حاوپسوزلیق شورانینگ (ک گ ب) نینگ و یاراغلی گویچلرینگ قولداوی بیلن واقتلایئن پره زیدنتلیک اختیارینی مجلیس ینگ باشتوتانی عوضگلدی آتایف ینگ الیندن آلدی و اونی گؤزه نگینگ آنگیرسیندان باقدیردی. سونگرا "پاغتابند"، گؤز اوچین حؤدورله نن کاندیدادلار بیلن بأسله شن بولوپ، پره زیدنتلیک کورسی سینه گچدی.ر
شو گچن یئل یاریم چمه سی حکومتینده بردی محمدوف بیرنأچه یؤزله ی رفورمالاری، شول ساندان نیازوف ینگ صوراتینی تله اکراندان آیئرماق، آی و گونلرینگ آدلارینی اوزالقی گؤرنیشه گتیرمک، نیازوف ینگ هیکل لرینی و صوراتلارینی دولت ادارالاریندان آیئردیرماق (البته اونونگ یرینه اؤز صوراتلاری آسیلدی)، اینترنت کافه لری آچماق (اما تورکمنیستانداقی پرووایدرلر، دینگه دولت ینگ روغصات بریأن سایت لارینا حیذمات بریأر، اینترنته ال یترلی لیک بولسا غاتی چأکلی- ساغادینه 4 دلار)...ر
شو یئلینگ 21- نجی اییولیندا ادن چیقیشیندا پره زیدنت ق. بردی محمدوف، یوردونگ باش قانونینا کأبیر اۆیتگتمه لرینگ گیریزیلمگی نینگ ضروردیغینی آیداندان بیر گون سونگ، اونونگ تاسلاماسی مطبوغاتدا چاپ ادیلدی.ر
حؤدورله نن بو پرایکت ده بیر توپار غاپما غارشیلیغینگ، گۆمۆرتیک ماده لارینگ باردیغینا گؤز یتیرسه بولیار. مثال اوچین اگر تورکمنیستان "پره زیدنت لیک رسپوبلیکا" بولسا نأمه اوچین اونونگ رسمی آدی حالقارا درجه سینده "تورکمنیستان جمهوریتی" دأل- ده، دینگه "تورکمنیستان" دییلیأر. مونی آنیقلامالی، تورکمنیستان پادشالیق دولتی می، پارلامنت رسپوبلیکامی، بللی ادیلیپ، اول رسمی و حالقارا درجه سینده اؤز بیانینی تاپمالی.ر
کانیستوتسیانینگ تأزه تاسلاماسیندا "حالق ماصلاحاتی» دیین ماده آیریلیپدیر. پره زیدنت بردی محمدوف اؤز چیقیشیندا حالق ماصلاحاتی نینگ کأبیر اختیارلیقلاری نینگ مجلیسه، بیر توپاری نینگ بولسا پره زیدنته بریلجگنی آیتدی.ر

حؤدورله نن بو پرایکت ینگ"تورکمنیستان پره زیدنتی" دیین بؤلومده بیرنأچه نأتاقـیق و گۆمۆرتیک زاتلاری گؤرسه بولیار. بیرینجیدن تورکمنیستانینگ پره زیدنتی نینگ اختیارلیقلاری و بورچلاری آنیق یازیلماندیر. اوندا عمومی سؤزلر آیدیلیار. اگر پره زیدنت ینگ وظیف لری دولی کسگیتلنمسه، بوتین یورتده ادن- اتدی لیگه آلیپ گلمگی ممکین، سبأبی تورکمنیستان پره زیدنت رسپوبلیکاسی. یاغنی حأکمیت ینگ یرینه یتریجی شاخاسی پره زیدنت ینگ ارکینده، أهلی دولت مکانیزیمی بولسا پره زیدنت ینگ شاخصیتی نینگ تؤوره گینده آیلانیار. ایکینجیدن اگر یوردونگ پره زیدنتی قانون بویونچا آداملارینگ دموکراتیک حاق- حقوقلاری نینگ کفیلی بولیان بولسا، اؤز حقوقی، اختیاری و وظیفه سی بللی بولمادیق پره زیدنت، نأدیپ ایلاتینگ قانونی حقوقلارینی برجای ادیپ بیلر؟
تأزه تاسلامادا مجلیس ینگ وکیللری نینگ سانی نینگ 65- دن 125- ه آرتدیریلجاغی گؤز اؤنگونده توتولیار.ر

(ساویت دؤورینده تورکمن مجلیسی نینگ 175 دپوتاتی باردی)

تأزه تاسلامادا پره زیدنت ینگ نأچه مهلت بیلن بو وظیفا بللنمگی آنیقلاشدیریلماندیر. اول ایکی گزک می یا- دا عمرلیک می؟! پره زیدنتلیک مهلتینی 5- دن 7 یئلا اۆیتگملی دیینلر- ده بار. اما بردی محمدوف اونونگ بیلن ایلاشمادی. یؤنه تأزه قانوندا نأحیلی ایغلان ادیلر. ماخلاصی بو مسئله آنیقلاشمان، باش قانون قبول ادیلسه بیر آدام نأچه گزک ایسلسه پره زیدنت بولوپ بیلر. اؤنگکی اساسی قانونینگ 55 – نجی ماده سینده بیر آدم ایکی مهلتدن کؤپ پره زیدنتلیگه سایلانیپ بیله نوق دییلسه- ده، نیازوف اؤزینی عمرلیک پره زیدنت دییپ ایغلان اتدی. مونونگ اؤنگونی آلماغا نأحیلی گارانتیا بار. بو سأولیک دوزه دیلملی.ر
پره زیدنت ولایت حأکیملرینی و یرلی یولباشچیلاری سایلار دیین ماده- ده دموکراتیک دوزگونلرینه غابات گله نوق، سبأبی آداملارینگ سایلاوا بار بولان حقوقی اللریندن آلینیار.ر

باش قانونینگ تأزه تاسلاماسی نینگ 52- نجی ماده سینده "دینگه اولی آبرایا ایه بولان آدم پره زیدنتلیگه کاندیداد گؤرکزیلیپ بیلنر" دییمگی دییسنگ جدللی هم گولکونچ زات. کیمینگ آبرای نینگ نأدرجه ده دیگینی دینگه باش قانون هم ارکین دموکراتیک سایلاولار کسگیتلأپ بیلر.ر

اما اساسی مسئله، اؤز وظیفه سینی یرینه یتریپ بیلمه دیک، کسللأن، یا- دا تارپا تایئن آرادان چیقان یاغدایئندا یوردی واقتلایئن دولاندیرماق وظیف سی اوزالقی قانون بویونچا یورودونگ پارلامنتی نینگ باشلیغینا گچیأر دییلن بولسا، تأزه پرایکت ده بو وظیفأنی دولت حاوپسوزلیق گنگشی نینگ قراری اساسینده منیسترلر کابینه تی نینگ باشلیغی نینگ بیر ارونباسارینا بریلملی دییلیأر. یورده یولباشچیلیق اتجک ایندیکی آدامی نینگ کیمدیگی و اونونگ دولی وظیف سی بللی بولمادیق یاغدایئندا، بو وظیفأنینگ اوستونده چاقناشیق بولماغی آخمال. هرکیم "من شول اورونباسار" دییپ، بئیله کی نینگ غارشیسنا دیل دوگوشیکلی گؤره شیپ بیلر. بو گۆمۆرتیکلیک ده آنیقلامان، باش قانون قبول ادیلسه، یورتده بیرتوپار بولاغایلیغا، حتی ایچرکی چاقناشیقلارا- دا آلیپ گلمگی آخمال.ر
باش قانونینگ تاسلاماسیندا، سیاسی پارتیالارینگ، گراژدان جمعیتلرینگ/ حکومته دگیشلی بولمادیق توپارلارینگ حرکتی باراسیندا- دا دولی ماغلومات بریلمأنی بیرگیدن عمومی سؤزلر بیلن بیان ادیلیأر.ر
باش قانونینگ تأزه تاسلاماسیندا یئنه بیر گؤز اؤنگونده توتولیان مسئله (10- نجی باب):ر

"تورکمنیستانینگ اقتصادی اؤسوشی خصوصی، دولت و بئیله کی ایه چیلیگینگ اساسیندا بازار اقتصادیتینه یول برمک بیلن غازانیلار، دولت کیچی و اورتا گروپ بیزنسه حمایت بره ر." دییلیأر. یؤنه بؤورینگی دینگلدیأن زات، اونونگ نأدرجه ده حاقیقی دورموشا گچمگی، سبأبی شو گچن 17 یئلینگ دوامیندا بو پوداغا غاتی چأکلندیریلن درجه ده روغصات بریلدی. قانونسیزلیق سبأپلی داشاری یورت مایا یاتیریانلار بولسا حتی یاتیران سرمایه سینی- ده دولی آلیپ بیلمأن تورکمنیستانی ترک اتملی بولدولار. بو- دا اؤر نوباتیندا تورکمنیستانی اۆزنگه لیگه آلیپ گلدی.ر

باش قانونینگ تأزه تاسلاماسیندا "دولت خصوصی املأگی شول ساندان یر ایه چیلینگی قولدار" دییلیأر. یاشایش جایلاری یئقیلانلارا دولت کامپنساتسیا تؤلأرمی، اولاری تأزه اؤی- جای بیلن اوپجین ادرمی؟ بللی کسگیتلنملی.ر
شونینگ یالی- دا (39- نجی باب دا) تؤلگلی اوقوو جایلارینگ یولا قویولماغینا روغصات بریلجگی آیدیلیار. یؤنه بو یرده- ده آنیقلانمالی مسئله بار، خصوصی اوقوو جایی آچماغا روغصات بریلیأرمی یوغسا دولته تؤلأپ اوقمالیمی

داشاری یورت تورکمنلرینی غیزیقلاندیریان "قوشا رعیت لیق" یالی مسئله ده باش قانونینگ تأزه تاسلاماسیندا بللی ادیلمدندیر. حأضیر دورلی سیاسی و اقتصادی سبأپلره گؤرأ بیر توپار ایلدشلریمیز داشاری یورتلاردا یاشایار، اولار شول دولتلرینگ رعیت لیغینی قبول اتدیلر، ایندی تورکمنیستان داشاری یورتلاردا یاشایان تورکمنلره پاسپورت بریپ، اولاری اؤز رعیتلیغینا قبول ادرمی؟ بو- دا آنیقلانسا قاوی بولار.ر

کآبیر سیاسی آنالتیک لر، تورکمنیستانلی لارینگ بو مهم مسئله باردا اویلانماغا حؤوسلی دألدیگینی آیدیارلار. "بیزی همیشه اوادان سؤزلر بیلن آلداپ گلیأرلر، اوزالقی قانونی- دا یرینه یترن بولسالار راضی دیق، اما یوقارداقیلارینگ روغصاتی بولماسا یورتده چؤپ باشی غیمیلدامایار" دییپ تورکمنیستانینگ کأبیر یاشایجیلاری آیدیار.ر
یوقاردا آغزالان گۆمۆرتیک ماده لار آنیقلانیپ، باش قانون قبول ادیلر دیین اومید بیلن سؤزومیزی جمع لیأریس.ر

آقمیرات گورگنلی
ر9- نجی آگوست 2008