از ادبیات ملل برادر

نگاهی به زندگی و آثار نویسنده

ر

مشهور قیرقیز

ر

مرحوم چنگیز آیتماتوف
10.06.2008- 28.12.1928

ملت تورک دارای ادبیات و آفرینشهای ادبی غنایی می باشند. اگر بقول شرقشناس مشهور روس بارتولد فقط در میان تورکمنها شاعر ملی وجود دارد و آن مختومقلی است، قیرقیزها نیز با داشتن "حماسه ماناس" در بارور ساختن روح ملی ملت تورک آسیای میانه اهمیت بسزایی در عرصه ادبیات ملی ما دارند. از همین نسل است که چنگیز آیتماتوف در عرصه جهانی مطرح میگردد و با خلق آثار گرانبها، انقلابی در ادبیات شوروی جمهوریهای آسیای میانه برپا می کند. آثاری که به بیش از 170 زبان دنیا در بیش از 120 کشور بارها و بارها ترجمه و منتشر گردید و میگردد.ر

زندگی چنگیز آیتماتوف

چنگیز آیتماتوف 12 دسامبر 1928 متولد شد. پدرش تؤره قل آقا از اولین کمونیستهای قیرقیزستان بوده و در کادر رهبری این جمهوری در ناحیه "شکر" فعالیت میکرد. بدنبال تصفیه های خونین استالینی که تمامی رهبران ملی جمهوریهای آسیای میانه از آنجمله رهبران جمهوری تورکمنستان غایغیسیز آتابای، ندربای آیتاک ... تؤره قل آیتماتوف نیز به اتهام ملی گرایی و هوادار بورژوازی تیرباران میگردد. اکنون در نزدیکی بیشکک بنای یادبود این قربانیان وجود دارد.ر
چنگیز 10 ساله بود که از پدر محروم گشته در دامان مادر پرورش می یابد. بعداز اتمام مدرسه ابتدایی بزبان روسی، در انیستیتوی کشاورزی ادامه تحصیل می دهد اما بعد تغییر رشته داده تحصیلات عالی را در رشته ادبیات در انیستیتوی گورکی در مسکو به پایان می رساند.ر
نخستین آثار چنگیز در سالهای 1952 منتشر میگردد . این دوره از زندگی وی با خبرنگاری ویژه روزنامه "پراودا" در سال 1958 ادامه می یابد. وی در سال 1968 بعنوان مدیر اجرایی اتحادیه نویسندگان شوروی نائل گشت. در همان سال با نوشتن رمان "الوداع گل ساری" جایزه ادبی شوروی مفتخر گردید. در این رمان حکایت مردی کهنسال و اسب پیرش ترسیم می شود که آنها در ایام جوانی در جبهه جنگ علیه فاشیسم جنگیدند و اینک حتی نای گذشتن از کوه و رسیدن به دهکده شانرا ندارند. پیرمرد اسب محبوبش "گل ساری" را با چشمانی اشکبار در کوه ترک میکند...ر
آثار چنگیز آیتماتوف که دگرگونی عمیقی در ادبیات شوروی بوجود آورده بود خوانندگان بیشماری را بخود جلب میکرد طوریکه در سال 1978 به وی عنوان "قهرمان کار سوسیالیستی اتحاد شوروی" داده میشود.ر
بین سالهای 1964 تا 1985 وی بعنوان مدیر اتحادیه سینمایی قیرقیزستان مشغول بکار شده( در سال 1969 عضو فستیوال فیم کن و در سال 1994 بعنوان هیئت داوران فیلم بین المللی برلین منصوب گشت)، در سال 1985 بعنوان دبیر اول اتحادیه نویسندگان قیرقیزستان برگزیده میشود. در سال 1990 بعنوان مشاور م. گارباچوف منصوب و در بین سالهای 91-90 بعنوان سفیر به لوکزمبورگ فرستاده میشود. در سال 93 چنگیز بعنوان سفیر قیرقیزستان در بلژیک، هلند و لوکزمبورگ منصوب و همچنین بعنوان مشاور کشورش در اتحادیه اروپا، پیمان ناتو و یونسکو فعالیت میکند وی در سال 90 بعنوان نماینده مجلس به پارلمان قیرقیزستان نیز راه یافت.ر
چنگیز آیتماتوف در دهم ژوئن سال 2008 بر اثر بیماری ریوی در بیمارستان شهر نورنبرگ آلمان دیده از جهان فروبست و در 14 ژوئن در کنار پدرش به خاک سپرده شد.ر

آثار وی: ر

مشهورترین آثار چنگیز آیتماتوف "جمیله 1958"، "اولین معلم 1967"، "الوداع گل ساری 1967"، "کشتی با بادبان سفید 1972"، "روزی به درازی قرن 1988" می باشد.ر

در رمان "جمیله" وی زندگی عروس جوانی را ترسیم می کند که شوهرش در جبهه جنگ جهانی دوم علیه فاشیسم می جنگد. جمیله هربار که نامه شوهرش را که به خانواده اش نوشته می خواند، متوجه میشود که شوهرش از وی نامی نبرده و حتی سلامی نیز به وی نفرستاده است. البته این رسم در میان مردمان آسیای میانه است که آنان اسم همسرانشان را نزد والدین بکار نمی برند و این رسم بعنوان نشانه ادب تلقی میشود. جمیله که از این امر غمگین و افسرده می شود بالاخره با مرد دیگری که بوی دلبسته بود خانه و کاشانه اش را ترک می کند.ر

در رمان "کشتی با بادبان سفید" زندگی پسرک نوجوانی ترسیم میشود که از شکارچیان گوزن در ناحیه ایسسیق کؤل متنفر است. این شکارچی که ناپدری این نوجوان است عمرش را به شکار و نوشیدن ودکا صرف می کند. جوان هر روز به کنار دریاچه آمده به زندگی ماهیان که در زیر آب بدون غوغا و جنگ زندگی می کنند علاقمند میشود و آرزو میکند که در میان آنها باشد و بالاخره با انداختن خود به آب و غرق کردن خویش به نزد ماهیان میرود...ر

در میان رمان "روزی به درازی قرن" اثر مشهور چنگیز بنام "مانقورت" گنجانده شد. در "مانقورت" که به چنگیز شهرت جهانی داد، جامعه ای را ترسیم میکند که بر اثر یورش دشمنان و به اسارت درآمدن برخی از افراد آن و تبدیل شدن آنها به انسانهایی که از جامعه خودشان و حتی نسبت به زبان مادریشان بیگانه میشوند، که دقیقا زبان گویای مردمانی است که در اسارت کولونیالیسم زندگی می کنند. این اثر چنگیز توسط کارگردان معروف تورکمنستان حوجاغولی نارلیف و با همکاری سینماگران کشور تورکیه به صحنه در آمد و در آن هنرپیشه معروف تورکمن مایاگؤزل آیمدووا رل مادر "یول آمان" را که از فرهنگ خودش بیگانه شده است را بازی میکند.ر

از دیگر آثار چنگیز آیتماتوف به اکران سینما در آمدند: "اولین معلم- 1966"، "سلوی بویلیم، آل یازمالیم- 1977ر" و جمیله- 1994" ر

چنگیز آیتماتوف به ادبیات و فرهنگ تورکمن مخصوصا شاعر ملی مان مختومقلی احترام بزرگی قائل بود و حتی چندین بار به تورکمنستان آمده در مراسم سالگرد مختومقلی نیز شرکت کرد.ر

یاد نویسنده بزرگ تورک از کشور قیرقیزستان گرامی باد !ر
ر25 ژوئن 2008

Makalany taýýarlap, ýörite «Medeni-Siýasy Ojak» üçin ýollan:Akmyrat Gürgenli