از ادبیات بالنده و انقلابی مان

بمناسبت 65- مین سالگرد شهادت

ر
احمد آخوندوف گورگنلی در نبرد علیه فاشیسم هیتلری

(1943- 3/23/1909)
آکادمیک، شرقشناس و ادیب مشهور
آخــمات آخونـدوف گـورگـنـلـى

توركمن اوغلى آرلاپ گيرسنگ ميدانا،ر
يان يولداشينگ كسگير قليچ، آت بولسون.ر
گؤروغلى دك قدرت گؤركز دوشمانا،ر
أهلى ايلينگ بوتين حالقينگ شاد بولسون.ر

(ا. گورگنلی)

مرحوم احمد گورگنلی در سال 1927 اندکی پس از اشغال تورکمنستان جنوبی توسط قوای نظامی رضاخان بهمراه برادرش عبدالله به تورکمنستان شمالی پناهنده شد. پس از اتمام تحصیلات ابتدائی و متوسطه در آشغابات برای ادامه تحصیل عالی به لنینگراد رفت و مشغول تحصیل در انیستیتوی شرقشناسی شد. دوره اسپرانتوری اش را سپری میکرد که فاشیسم هیتلری به سرزمین شوراها هجوم کرد. احمد، ورقه مرخصی تعطیلات تابستانی اش را به مدیر دانشگاه برگردانده بطور داوطلبانه عازم جبهه جنگ شد و

در نبردی قهرمانانه علیه فاشیسم هیتلری در ژوئن 1943 بشهادت رسید.ر
ما ضمن گرامی داشت یاد این عالم و ادیب ملی مان مختصری از زندگی نامه وی را که توسط آقمیرات گورگنلی به زبان تورکمنی تهیه شده را به خوانندگان مان ارائه می دهیم.ر

راهش پر دوام و یادش گرامی باد
کانون فرهنگی- سیاسی خلق تورکمن
ژودن 2008

********
آخمات گورگنلى نينگ ترجيمه حالى

گؤرنوكلى توركمن ادبياتچـيسى آخمات-آخوندوف- گورگنلى 1909- نجى يئلينگ 23- نجى مارس آيئندا گورگن يايلاسى نينگ كوْميش دپه سینده دونيا اينيأر. دأده سى ارجب آخون اؤز دؤورىنينگ سوادلى آدامسى بولوپدير. آخمادينگ "آخوندوف" فاميلياسى هم دأده سى نينگ آخون بولماغى بيلن باغلانشيقـليدير. گورگنلى بولسا آخمادينگ ادبى لاقاميدير. بو لاقامى اول، اؤزىنينگ اؤنوْپ-اؤسن يرلرىنينگ آدلانديريشى بويونچا ادينيپدير.ر
آخمادينگ ياشليق دؤرى قالاقـوپلى يئللارا قابات گليأر. ايران چأگينده ياشايان توركمنلرينگ اؤز-اركينليك اوغـرونداقى گؤرشلرى 1916- نجى يئلدان سونگرا بارها مؤج آليار. بو گــؤرشه ياردام برمك اوچــين شول يئــللاردا « ياش تورك انقلابچـيلارى» توركمنلرينگ آراسينا گليپ، بولارينگ ملى روحونى و گؤرش ممكينچيليكلرينى آرتديرماق اوغـروندا آلادا اديأرلر. كوميش دپه ده حاربى تعليم- تربيه بريأن مكتب آچيليار، آرشيو ماترياللاردا كوميش دپأ گلن توركلرينگ آدلارى قادير افندى، جمال بگ، مأتى افندى، مصطفى بگ، خدايار افندى، مرادبگ، سلطان پاشا دييليپ گؤركزيليپدير. بو توركلر اورتا آسیادا بلشویکلره غارشی گؤه شن تورک افسری انور پاشانینگ حاطاریندادیلار، انور پاشا اؤلدوریلندن سونگرا، اولار تورکمنصحرانینگ اوستی بیلن يورتلارينا دولانيپ باريشلارينا، كومیش دپأ گليأرلر. بو مكتبه قیات حانینگ چاولیغی اوغلى لألى حان مديرليك اديپدير و اؤزى- ده حاربى اوغوردان اوقوچيلارا ساپاق بريپدير.ر

شول مكتب- ينگ سونگراقى دؤورلرده اولى شهراته يـتن، علمى تايدان باهاسينا يتيپ بولماجاق حازينالار بولوپ يتيشن شأگردلريندن ايكى سانى آخمات بوليار. اولاردان بيريسى آخمات قاراداغـلى، بئيله كيسى بولسا آخمات صاياتلى يا- دا آخمات آخوندوف گورگنلى دير.ر
توركمنيستانلى يازيجى قاسم نورباتف، عاليم آخمات گورگنلى نينگ ادبى ميراثينى قايتادان ايشلأپ، حالق كؤپچوليگينه يتيرمكده آلادا اتدى. اونينگ تقلاسى بيلن 1992- نجى يئلدا آخمات گورگنلى نينگ «گورگن جلگه لرى» آدلى كتاب چاپ اديلدى. اونينگ سؤزباشى سيندا آخمات گورگنلى نينگ ترجيمه حالى باراسيندا شئيله ديـيليأر:ر
«آخمادينگ چاغاليغى و يتگينجكليگـى كوْميش دپه، اسنغـولى، بالقان هم شاقـادام تؤوه ركلرينده گچيپدير. اول باشلانغيچ سوادى دأده سى ارجب آخوندان آليار. سونگ تورك و پارس يـدى يئلليق مكتبى تماملايار. 1926- نجى يئلدا آقاسى عبدالله بيلن كوْميش دپه دن توركمنيستانا گليأر. آخمات آشغاباتـداقى ايشچى ياشلار مكتبينده اوقووا باشلايار. اوندا 4 يئل اوقاپ، اورتا بيليم آلانسونگ، توركمنيستان حالق مغاريف كميسرليغى نينگ يؤريته ايبرمگـى بيلن 1930- نجى يئلدا لنينگرادينگ(حأضيركى سانكت پطربورگينگ) تاريخ- فيلاسوفيا و ادبيات اينيستيتـوتينا اوقووا گيريأر. 1932- نجى يئـلدا اينيستيتـوتـينگ سونگقى كورسيندا اوقاپ يؤركأ شوروىنينگ عليملار آكادمياسى نينگ گوْندوغار اؤوره نيش اينيستيتوتى نينگ علمى ايشگأرى بولوپ ايشه يرلشيأر. 1933- نجى يئلدا لنينگرادينگ- سونگ آدى اوْيتگه ديلن دؤولت تاريخ لينگيويستيك (ديل شناسليق)اينيستيتوتى نينگ ادبيات بؤلوْمينى تاماملاپ آشغابادا دولانيپ گليأر.ر
1940-1933 نجى يئللاردا توركمن دؤولت علمى- درنگوو ديل و ادبيات اينيستيتوتى نينگ ادبيات بؤلوْمينده ايلكى كيچى، سونگ اولى علمى ايشگأر بولوپ ايشله يأر. شونونگ بيلن بير حاطاردا آشغابات دؤولت پداگوكيك اينيستيتوتيندا معلم چيلك اديار. 1940- نجى يئلدا يـنه- ده لنينگرادا اوقـووا گيديار. بو يرده شوروىنينگ عليملار آكادمياسى نينگ گوْندوغارى اؤوره نيش انيستيتوتى نينگ لنينگراد بؤلومى نينگ آسپرانتوراسيندا (فوق ليسانس) اوقـيـيار.ر
ايكينجى جهان اورشونگ باشلانماغى بيلن، اونگا آسپرانتورانى دولى تاماملاماق ميسسر ادمأندير. آخمات گورگنلى آسپرانتـورادا، بيله اوقيـيان يولداشلارى (ناغيم آشيروف و حوجه بردى خانف) بيلن بيرليكده توموس روغصادينا آشغابادا قايتماق حاقينداقى شهادت نامه لارينى ايزينا قايتاريپ، اؤزلرينى قيزيل قشونينگ حاطارينا آلينماقلارينا راضى بوليارلار. شئـيله ليك بيلن آخمات گورگنلى يولداشلارى بيلن بيرليكده الينه ياراغ آليپ لنينگرادينگ قـوراغـينا قوشوليار و 1943- نجى يئلينگ تومسوندا سؤوش ميدانيندا قـوربان بوليار.ر
آ. گورگنلى اؤزىنينگ قـيسغا عـمرينده چپر دؤرديجيليكده، ادبيات علميندا پداگوكيكادا بير نأچه ايشلر بيتيردى. اول بو اوغـورداقى دؤره ديجيليك عألمينه قوشغى يازماق بيلن قدم قويـيار. آ. گورگنلى 19- نجى عاصرينگ آياغيندا، 20- نجى عاصرينگ باشئندا اؤزىنينگ دؤره جيليگـى بيلن ايز قويماغى باشاران الله قـولى شاهيرينگ آغـتيغى دير. الله قـلى شاهيرينگ قوشغولارى ياش آخمادينگ قالبيندا شعـريت عألمينه بولان ايلكينجى اوچغونلارى اوريار.ر
آ. گورگنلى نينگ ايلكينجى قـوشغــوسى مطـبوغــاتـــدا «توركمنيستان جمهورييتى نينگ ايكى يئلليق بايرامينا» آدى بيلن 1927- نجى يئلدا « دايحان» غازیاتیندا چاپ اديليأر. شول دؤورده آخمات دينگه آخوندوف فاميلياسى بيلن دأل- ده، ايسم، صاياتلى (صيادى) فاميلياسى بيلن هم مطبوغاتدا چيـقـيش اديپدير. آصليندا صيادى، آخمادينگ ايراندا پارسلاشديريلان صاياتلى فاميلياسى نينگ گؤرنوْشيدير. [صاياتلى قرينجيك تيره سى نينگ بير شاخاسيدير]
چاغاليقدا، ياشليقـدا گزن يرلرينگ، اونونگ طبيغاتى، گؤرنوْشى، انسانينگ حاقيداسيندا سوْيجى يادلاما بولوپ هميشه ياشايار. شول يادلاما، اونگا روحى گويچ بريأر، الهام آتـينى قآناتلانديريار. آ. گورگنلى نينگ «چاروالار»، « داغلار»، «بالقانا» يالى بيرنأچه قـوشغـوسى اولى اهميته ايه دير.ر

رستم- افـراسياب دعـواسيـن گؤره ن،ر
اسكندر، جمشيده قـول بولوپ گزن،ر
چنگيز دؤكن قانيندا قـولاچلاپ يوْزن،ر
تيمورينگ ظولميندا انگره شن داغلار.ر

بير ياندان حيوه حانى، بير ياندان ايـران،ر
انچــمه عاصيرلار اتـــديلر ويـــــــــران،ر
اوبانگ "حاتـاپ قالا"، بير يرده قــونمان،ر
گؤچى آرقـــاسيـــندا، بيــرلشن داغلار.ر

آ. گورگنلى دينگه بير توركمن ديلينده دال، ايسم روس، پارس و تورك ديللرينده هم شيغيـر دوْزمـكده گوْيجونى سيناپدير. اونونگ روس ديلينده يازان « گورگن» آدلى قـوشغوسيندا اؤز اؤنوْپ-اؤسن يوردى، چاغاليغى نينگ گچن يرلرى گورگن حاقيندا يازان قـوشغوسينى اوقيپ، انسانينگ واطانچيليق دويغوسى نينگ، اونونگ قالبيندا ميداما كؤرأپ دوريانليغينا توْيس يوْركـدن اينانيارسينگ. يـنه- ده پارس ديلينده يازان «كـى خواهد شد؟» (حاچان بولار) آدلى شيغرينى اوقيپ، ايرانلى لارينگ حاچان اركانا گزجكديكلرى بارادا فكر يؤره د نديگينى آنگيپ، اونونگ آغيسينى آغلان اوغلونينگ اويلارينا دويغوداشليق بيلديريأرسينگ.ر

آ. گورگنلى نينگ ادبياتى اؤره نيش علمينداقى بيتيرن حيذماتلارى هم چأكسيز اولى دير. اونونگ توركمن كلاسيك شاهيرلارى خصوصان- دا آزادى، ماغتيمغولى، غايـبى، شاه بنده، ملانفس، سيدى، ذليلى، كمينه و اولارينگ دؤره ديجيليگـى دوغروسينداقى مقالالارى بيزينگ ادبياتى اؤوره نيش علمیميزا مهم قـوشانت بولدى. بولاردان باشغا- دا قورقوت آتانينگ كتابى، گوندوغار ادبياتى نينگ أگيرتلرى نوايى، فضولى نينگ دؤره ديجيليگـى باراداقى ادبى مقالالارى آ. گورگنلى نينگ ادبيات عألمى نينگ سيرلارينى اؤگده بيليأن عاليم حؤكمونده تانيتدى. اول يوقاردا آغـزالان توركمن كلاسيك شاهيرلارى نينگ اثرلرينى ايلكينجيلرينگ بيرى بولوپ چاپا تاييارلاماقدا هم اولى حيذمات بيتيردى. موندان باشغا- دا آ. گورگنلى نينگ 30- نجى يئللارينگ اورتالاريندا ماغتيمغولى و اونونگ دؤره ديجيليگـى حاقيندا اولى مؤچبرلى علمى مونوگرافـيك كتاپ يازانليغى حاقيندا هم ماغلومات بار. اما بو توتوملى ايش هنيز بو گوْنه چنلى گينگ اوقيجيلار كؤپچوْليگينه يتيـريلمأن گليأر.ر
آ. گورگنلى، مأتى كؤسأيف بيلن « توركمن كلاسيك ادبياتى نينگ سؤزلوگينى» هم تاييارلاپدير. گؤوريم تايدان اولى بولماديق شول ايشه 1942- نجى يئلداقى يازان سينيندا فيلولوگيا عليملارينگ شول واقـتـقى كانديداتى باىمحمد قارريف شئيله بها بريـپدير: « علمى ايشگأرلر آ. گورگنلى و مأتى كؤسأيف- ينگ دوْزن سؤزليگـى اؤرأن قـيزيقـلى و آلقـيشلانمالى ايشدير. بو سؤزليك توركمن كلاسيكى ادبياتيندا دوش گليأن دوْشنوكسيز يا آز دوْشنوكلى سؤزلرينگ كؤپوسينى اؤز ايچينه آليار. اونونگ داشيندان- دا سؤزليكده يرلشديريلن سؤزلره كلاسيك شاهيرلاريمزينگ دوْرلى اثرلريندن كانكرت(آنيق) بللى هم گؤزل مثاللار گتيريليپدير. بو بولسا سؤزليگينگ ينه بير پارخلى ليغيدير».
آ. گورگنلى نينگ توركمن حالق دؤره ديجيليگينى، حالقينگ گچميشينه، شو گونوْنه دگيشلى اتـنوگرافيك ماغلوماتلارى توپلاماقـداقى بيتيـرن حيذماتلارى هم آيراتين بلله مأگه مناسپدير. اول فولكلورا و اتـنوگرافيك ماغلوماتلارا دگيشلى گوْررينگلرى قاوى بيليأن آداملارينگ ديليندن گوْنه بيـيرين يازيپ آلماقليغا اولى أهميت بريپدير. شول ماقصات بيلن توركمنيستانينگ كوُپ يرلرينى دؤره ديجيليك ايشى بيلن آيلانيپ چيـقـيدير. توركمنيستان عليملار آكادمياسى نينگ قوليازمالار فونديندا آخمات آخوندوف گورگنلى نينگ توپلان فولكلور اثرلرىنينگ دوْرلى ژانرلارينا(موضوع) دگيشلى اؤز الى بيلن يازان ماتريال لارىنينگ بيرنأچه سى ساقلانيار. توركمن فولكلورى و اونونگ حيل لرى حاقـيندا روحـى عـلـيف بيلن بيله ليكده يازان مقالاسى– 1935- نجى يئل– آ. گورگنلى نينگ دينگه بير حالق دؤره ديجيليگينى توپلايجى آدم بولانليغينا دأل، ايسم فولكلور ژانرلارىنينگ تالانتـلى تئوريتيكى بولانليغا هم گوأه گچيأر.ر
قـيسغاچا گؤريپ گچيشيميز يالى، آ. گورگنلى گؤرنوكلى ادبياتچى، شاهير، پروزاچى، فولكلورچى، ترجيمه چى، پداگوك- متوديست. اما شو چاقا چنلى بو كؤپ قيـرانگلى ذهينينگ ادبى ميراثـينى اؤوره نمكده، اونونگ قيسغا عمرينده يأديگار قويان اثرلرينى توپلاپ نشر ادمكده ثبوتـلى بير ايش اديلمأن گليأر.»ر

********

عاليم آ. گورگنلى دن اوقـتاى و آلتـاى آدلى فـرزندلر يأديگار قالدى. 1936- نجى يئلدا دوغلان اوقتاى دان 4 اوغـول بيلن اوْچ قـيز اؤنوْپ-اؤسدى. اوغوللارينگ بيريسى آ. گورگنلى نينگ آدينى گؤتريأر. 1938- ده دوغلان آلتاى بولسا اؤرأن اير يانگـى 15 ياشينگ ايچينده - 1953- نجى يئلدا- آرادان چيقيار. آ. گورگنلى نينگ فـرزندلرى حأضير نفت داغ و آشغابات شأهرلرينده ياشايارلار.ر
يادلاماميزينگ سونگوندا شاهيرينگ 1943- نجى يئلدا يازان « بولسون» آدلى قـوشغوسيندان بير ايكى كوْپلت گتيرمگـى ماخول گؤرديك:ر

توركمن اوغلى آرلاپ گيرسنگ ميدانا،ر
يان يولداشينگ كسگير قليچ، آت بولسون.ر
گؤروغلى دك قدرت گؤركز دوشمانا،ر
أهلى ايلينگ بوتين حالقينگ شاد بولسون.ر

ضاربينگدان قـودوزلار كؤپ ادسين دادى،ر
گره ك قوچ ييگيدينگ قوواتلى بادى،ر
دنيأگه يايراسين واطانميزينگ آدى،ر
ينگيشلردن تاريخ قات با- قات بولسون.ر