Congratulation International KIDS Day!

اول ژؤئن روزجهانی کودک گرامی باد!ر

1-NJY İÝUN HALKARA ÇAGALAR GÜNİ ÝER
ÝÜZÜNDÄKİ BÜTİN ÇAGALARA, YLAÝTA-DA
TÜRKMEN BALALARYNA GUTLY BOLSUN!

ازبرنامه: کانون فرهنگی - سیاسی خلق تورکمن

درباره حقوق کودکان

خ- بکار گماردن کودکان و نوجوانان تا هیجده سالگی ممنوع خواهد بود. مگر در شرایط کارآموزی که آن نیز با حقوق ویژه و با نظارت وزارت کار دولت فدرال همراه خواهد بود.ر

“Bal süýji, baldan bala süýji”

Heniz ösüş ýaşynini kämillerşdirmän, 15 ýaşdan aşakada, millionlarça çaga, iş meýdanlaryna sürülýär. Muña maşgala durmuşy, sosýal we ykdysady şertler sebäp bolýar. Agyr zähmetiñ astynda çagalaryñ tenine we ruhuna agyr şikes ýetyär.
Ýer ýüzünde 246 million çaganyñ iş meýdanlaryna sürülyändigi barada Birleşen Milletler Guramasynyñ (Sazman melleiñ) UNSEF edarasy maglumat berýär. Olardan 171 milliony diýseñ agyr zähmet şertlerinde, magdanlarda, ekerançylyk meýdanlarda, fabrik, zawodlarda işlemäge mejbur bolýarlar.
Bu ýagday biziñ söwer balalarymyzñ durmuşyna-da öz öñaysyz täsirini ýetirip gelýär. Henizem müñläp-müñläp balalarymyz Türkmenistanda pagta meýdanlaryna sürülýän bolsa, ýüzlerçesi Aşgabadyñ bazalarynda purgun we galtak bilen ýük daşamaga mejbur bolýarlar. Ýurtda höküm sürüp gelýän agyr ykdysady şertler, ýokardakylaryñ doýmaz gözi we haltasy Türkmen çagalarynyñ şeýle mehnetli güne düşmegine sebäp bolup gelýär.

Pagta atyzyna sürlen Türkmen balasy

Ýagdaý, İlerki Türkmenistanda ondanam agyr, şeýle agyr zähmetleriñ ýany bilen hatsyz-sowatsyz galmaklary, dürli keselbentlige duwçar bolmaklary, üstesine neşekeşlige iterlenmekleri-de balalarymyzyñ durmuşynda uly howp bolup durýar.
Mekdep klaslarynda sapak almalay çagalarmyz, meýdanlarda işledilýär, ymgur çöllerde çoluk bolup işe çekilýär. Häkimiýetler olaryñ saglygy saklayşyna Ylym-bilim almak işine, añ-düşünjeleriniñ ösmegine düýbünden alada edenok.

Nädip çagalara hemaýat bermeli?

– Okuw mugt bolup, ol ähli çagalara elýerlikli bolmaly.

– Adam Hukularynyñ Ähliumumy we Çagalar hukugynyñ konvensiýalary esasynda, olaryñ ukyplaryny ösdürmek ugrunda hökümetler we hökümetlere degişli bolmadyk NGO-lar alada etmeli.

– Maşgalalara çagalaryñ geljegi bilen düşünjenlerini ösdürmeli.

– Çagalaryñ işlemgini gadagan edyän kanunlaryñ düzülmeli we onuñ ýerine ýetirilşine berk gözegçilik etmeli.

Biz ýer ýüzündäki çagalaryñ, ýlaýta-da Türkmen balalarymyzyñ ýaşlygyny, çagalayk döwrüni sagdayn we şadayýan geçirmeklerini dileýäris. Goý, diñe olara niýetlen bu halkara gününde olaryñ gözlerinden ýaş akmasyn. Olar geljege umytlansynlar, Sebäi çagalar bu dünýäniñ geljegidir.

Türkmen Halkynyñ Medeni-Syýasy Ojagy
1.06.2008

بوسغونلیق یئللارینگ یادلامالاری

بیر سؤیگی نینگ آجی حکایاسی

ر90- نجی یئلدا یانگی آشغابادا گلیپ، عیلیملار آکادمیاسیندا ایشه باشلان یئللاریمدی. هر هفته دیین یالی آکادمیانینگ قولایئندا یاشایان یاشولی ادبیاتچیمیز نور دأده لره(نورمحمد عاشورپور) باریپ، اونونگ بریأن عجایپ و دۆردأنه سؤزلریندن ایلخام آلیاردیم. نور دأده بیلن تامارا گلنجه میزه، اؤی ایشلرینده کمک برمأگه هر هفته ده بیر تورکمن گلینی- ده گلیأردی. بیر گزک نور دأده مانگا:ر
- "شو گلنینگ کیمدیگینی بیلیأرمی سینگ؟" دییپ یۆزلندی. "یوق" دییمسونگ، نوری آقا گۆررینگینی دوام اتدیریپ، شئیله دیدی:ر
- " بو گلنینگ آصلی تورکمنصأحرادان، حوجانپس ینگ یانینداقی ساللاخ اوباسیندان، اول 1965- نجی یئللاردا سؤیگولیسی بیلن تورکمنیستانا گچیپدیر. ییگیت آغاچ اوسساسی بولوپ ایشلأپدیر، بأرینگ عاداتینی بیلیأنگ-آ، اؤزینگی ساقلاپ بیلمه سنگ عرق سنی اؤزینده غرق ادیأر، هاوا ییگیت دورا- بارا سؤیگولی سیندن کؤپرأک عرقی سؤیوپ اوغراپ، بو بنده نی اونودیپ باشلاپدیر. آخری- دا سؤین، سؤیگولیسی اوچین حاوپلی- حاطارلی منزلی آشان بو ییگیت، مونی تاشلاپ باشغا بیرسینه اؤیله نیپدیر، اوندانام بیر چاغاسی نینگ باردیغینی اشیتدیم. ییگیت نفت داغ طاراپیندا غالیار، اما گلین اوقاماق اوچین آشغابادا گلیأر. شوندا بیر سای- سبأپدن اونونگ بیلن تانیش بولدوم. سونگرا- دا کأته اؤیه گلیپ، اؤی ایشلرینده تامارا گلنجنگه کمک بریأر"- دییپ یاشولی یازیجی سؤزینی جمع لدی.ر

نوردأده بیلن تامارا گلنجه

شوندا بیربادا چاغالیق یئللاریمدا اشیدن بیر واقعا یادیما دۆشدی.ر
بیرینجی کلاسدا اوقاپ یؤرن یئللاریم بولمالی. دایزاملار ساللاخ اوباسیندا یاشایاردی. هر هفته یا اولار، یا- دا بیز اولارا گؤروم- گوروشه گیدیأردیک. شوندا- گۆیز آیلاری بولسا گرک، بیرگون شئیله بیر حابار ایل آراسیندا یایرادی: "ساللاخ اوباسیندان پلان بالیقچی نینگ گلنی، آدامسی آوا گیدنده، اوزال سؤیشیأن ییگیدی بیلن غاچیپدیر". بو گلنینگ، امدیریأن چاغاسینی- دا تاشلاپ گیدندیگینه ایل حایران غالیـپدی. اولارینگ نیرأ غاچیپ گیدیگینی هیچ کیم بیلمه یأردی، یر یاریلیپ، یره گیرن یالی بولوپدیلار. ایندی گؤریپ اوتورسام اولار بأریک گچن اکنلر.ر

من بولارینگ اقبالی بیلن غیزیقلانیپ اوغرادیم. گؤرسم، اول ییگیت زندانداندا اوتوران اکن. اشدیشیمه گؤرأ اول اوغولجیغینی آلیپ، گیجه سرحتـدن، ایرانا آشماقچی بولاندا، چاغاجیق بیر زاتدان قورقیپ، آغلاپدیر. چاغانینگ سسینی سرحدچیلر اشدأیماسین دییپ، اول آدام چاغاسی نینگ بوقورداغینی غیسیپ باشلایار. سونگام اونونگ بوغلوپ اؤلندیگینی دویمان غالیار. شوندا- دا اول سرحدچیلرینگ الینه دۆشیأر و گتریلیپ گؤزه نگینگ آنگیرسیندان باقدیریلیار.ر

* بللی سبأپلره گؤرأ من بو یرده اولارینگ آدلارینی آغزاماقدان ساقلاندیم.ر

آقمیرات گورگنلی
پراگ. 30- نجی مای 2008

رحيم کاکايی

جهان روانشناختی شاعران و

ر

نويسندگان مترقی کلاسيک ترکمن

ر

انگلس درسال 1843درنوشته ای زير عنوان« مسائل جهانی » رويداد يک « انقلاب کامل» درآينده ای نه چندان دور درادبيات اروپا را نويد می دهد. وی دراين مقاله می نويسد: « جايگاهی را که پيش از اين پادشاهان و حاکمان بمثابه قهرمان داستان اشغال کرده بودند، ازاين پس فقرا و اقشار تحقيرشده و توهين ديده به خود اختصا‌‌‌ص خواهند داد، کسانی که زندگی وسرنوشت و رنج ومسکنت آنها مضمون محتوای رمان ها است.اين گرايش نو که درآثار نويسندگانی مانند ژرژ سان، اوژن سو وچارلز ديکنز تجلی می يابد، بی شک نشانی از ضروريات زمان خود دارد».رv
با اين ديد ، اين دگرگونی پروسه ای تاريخی ومشروط به تکامل وتحول نيروهای مولده وعوامل زيربنايی اجتماعی است. به بيان ديگر، تحولات زيربنايی اجتماعی ضرورت دگرگونی درفرهنگ وادبيات را بوجود می آورد.چنين ضرورتی را بمثابه يک پروسه تاريخی درفرهنگ و سرنوشت تاريخ آسيای مرکزی ودرنتيجه بازتاب آن را ازجمله درادبيات قرن هجدهم ترکمن می توان مشاهده کرد. تکامل تاريخ هرجامعه با نبردهای بی مانند وباگذار اندوه زای خودازمراحل گوناگون، مهرونشان خود را بی باکانه و تزلزل ناپذير برقهرمانان دوران ، چه قهرمانان اخلاقی وچه قهرمانان عرصه عمل می زند تا شگفتی تاريخی ببار آورد.ر
درمنطقه ترکستان کهن نيز وارهيدن از خودکامی و استبداد درجريان بود، وازآنجا که خوی تيزپوی پروسه تکامل جامعه به پيش است،حلقه دانش وآگاهی نه بگونه ی تکرار مکرر بلکه به بصورت مارپيچ متصاعد درانديشه ورزان ونوآوران منطقه متجلی وجهان روان انسانی با پرنگارترين آميزه های تاريخی درادبيات اين منطقه بنما‌يش درمی آيد.ر
سروده ها و نوشته های شاعران ونويسندگان جناح مترقی ادبيات ترکمن سرايشی زنده وانسانی ازجهان آن دوران است، که محرک آنرا بنياد های اقتصادی و مادی تشکيل می دادند وکليد رمز آن نه درجهان ذهن،بلکه درجهان بيرون بود. واين سروده ها درعين حال تلاش می کرد ذهن توده هايی را که هنوز ازکرختی تاريخی خود خارج نشده اند، با برخورد آگاهانه به مسائل ، بيدار وهوشيار کند .ر
رمز انديشه های اين نويسندگان کيفيت پرارزش روان انسانی است که درشرايط ستم و خفقان به سمت اعتراض به شرايط درجامعه گرايش دارد و ارزش های اخلاقی – روانی وجمود فکری حاکم بر جامعه ويا وجدان اجتماعی را بمثابه يک جريان به نقد می کشد وبقولی با يک شک دستوری به مسئله ويا خانه تکانی عمومی وارد موضوع می شود.ر
شاعران ونويسندگان روشن اند‌يش ترکمن،که بلحاظ انديشه ی مترقی انسان های مستعد وتيزبين دوران خود بودند، برخلاف شاعران ارتجاعی طرفدار استبداد وفئودال ها ، تنها بازگوکننده بخشی ازتاريخ نيستند، بلکه در پويه تاريخ باکنش ها و واکنش های زمانه درگيرند وآثارشان توانست بمثابه نيروی معنوی به نيروی مادی تبديل شده و درکاردگرگونی تاريخ موثر واقع شود.ر
اشعارونوشته های اين نويسندگان بيانگر برخورد انسان وتاريخ و مسائل مربوط به رويداد های زندگی اجتماعی درآن عصر ومملو ازانسان دوستی است. زيبايی ها و عشق ، رنج ومحروميت واندوه انسان ها در آثار آنان جايگاه اصلی رادارد.ر
شاعران ونويسندگان مترقی ترکمن ازجمله آزادی، مختومقلی ،معروفی، عندليب ، شيدايی، سيدی ، ذليلی ، کمينه ، ملانفس وغيره که خود بخشی از جامعه وناگزير وابسته به آن هستند،سخنوران وکاشفانی آگاه وبی پروای دنيايی بودند که آينده ای نو وبهتررا بشارت می دادند ؛ آينده ای که تخيل گرايی وانگارگرايی را درآن جايی نبود.ر
اين شاعران ونويسندگان موجی نوين وپرشور ‌را بوجود آوردند وسلاح موثری دردفاع ازعدالت وحقيقت دراختيار نسل های بعدی خود گذاشتند .ر
خلق ترکمن برای اين نويسندگان وشاعران وبرای « ژرفای روح » آنان ارجی بسيار قايل است. رباعيات دولت محمد آزادی، سروده های مختومقلی ،حماسه هاليبی عند وشيدايی، طنزاجتماعی کمينه ،غزليات واشعاراجتماعی غا‌‌يبی وسيدی ، ذليلی شاعر ميهن دوست ،محتاجي ( آنا قليچ ) شاعر غزلسرا ی تركمن، كه موضوعات اصلی غزل های وی عشق و طبيعت است و داستان های مردمی وعاشقانه ملانفس که همه اين ها نشاندهندهی ازيک سو ديالکتيک ظريف از داوری درباره جامعه موجود، شدت عواطف، هومانيسم و فرازوفرود سرنوشت انسان ها درجهان ماندگاه آنان است و ازسوی ديگر شاهکار نقش آفرينی اجتماعی و روان شناختی است که با باور های ارتجاعی و صوفی منشانه حاکم در می افتد ،ابعادی نوين بخود می گيرد و ازميان اين ديالکتيک ظريف ، عناصر مترقی و نوين از جهان پيرامون خود نشان می دهد.ر
دربررسی تاريخ ادبيات ترکمن نبايد به داده های جزيی ، جنبه های سطحی پديده ها بسنده کرد، بلکه بايد به سرشت اين پديده ها و قوانين عملکرد آنها درجامعه که محرک درونی آنها ست توجه داشت.ر
شاعران کلاسيک ترکمن هما‌نند ديگر شاعران ونويسند‌گان مترقی خلق های ديگر بيانگر روح دوران خود وافشاگر ماهيت قدرت های حاکم ضدمردمی بودند. فرياد و پيکارهای اين شاعران همانند همسرايی باشکوهی بود عليه بيداد وبی عدالتی آن دوران ونه تنها فراخوانی برای آيندگان است بلکه انگيزه های بنيادين درد ورنج انسانی عصرخود را برملا می کند.ر
آثاربرخی شاعران ونويسندگان کلاسيک ومترقی ترکمن را مانند« يوسف وزليخا» و« ليلی ومجنون » اثر عند‌ليب، « زهره وطاهر» رمانی درنظم وشاهکار ادبی ملانفس که همسنگ وهمترازتراژديهای ادبی جهانی آن عصرهستند، می توان بيانگران اعتراض اجتماعی ، و زيبايی متعالی اخلاقی دانست. اينان تاريخ نگاران عصرخودهستند که نيروی درونيشا‌ن به خسران نرفت وتوانستند بازتابگر نابهنجاری های عميق اجتماع خود باشند. انديشه ورزانی که پرتو نادری از نور را درظلمت تاباندند تا واقعيت جديد عصرخودرا نشان دهند.ر
درآثاراين شاعران که عشقی نيرومندتر ازمرگ به مردم ، ميهن وعدالت وجوددارد ، ترازنامه درام زندگی مردم ترکمن و نيکبختی انسانی به شکل عشق، ايثار ونبردبی امان برای عدالت حضور دارد. شاعران ترکمن نيزهمانند همه شاعران مترقی جهان درکار نجا‌ت ارزش های متعالی بشری بودند که توسط نيروهای شرير اجتماعی که به هيچ چيز جزمنا‌فع بهيمی خود نمی اند‌يشيدند، به تباهی کشيده می شد. اين نويسندگان که سمتگيری انديشه آنان به سوی آينده بود،توانستند درزايش جامعه نو از د‌‌‌ل جامعه کهن درپروسه نبرد تاريخی درمحيط و ماندگاه تاريخی خود سهمی پرارزش برای ساختن جهان پرشکوه ادبيات آينده ترکمن وبه جهانی که درآن زيستند وبهره جستند ادا کنند.ر
راز نويسندگان پيشروترکمن ، سخن نو آنان است که آغازی نو درادبيات ترکمن بود وجامعه آن عصر را تکان داد. اين « سخن نو » تاکيدی است بر يک احساس انسانی پايمال شده توسط واقعيات. احساسی که حتی درزير فشار غير انسانی يک رژيم خودکامه نيز ارزش والای خودرا محفوظ نگاه می دارد. اين شاعران دارای روحی پاک و سرشار از خودگذشتگی، شعله وردرآتش عشق به انسان و ميهنی درمحاصره جهانی آلوده به ستم وخشونت هستند.ر
ازاين رو است که آثار اين نويسندگان طنينی نو درادبيات ترکمن بشمار ميرود که درآن مضامين عشق و ازخودگذشتگی با بيانی عميقا شاعرانه بازتاب می يابد وحکا‌يت ازمردمی نيکد‌ل اما شوربخت دارد که چرخ زندگی آنها را زيربارسنگين خود خرد می کند.ر
انديشه ها وآثار نويسندگان مترقی کلاسيک ترکمن زاييده تجريد ذهنی مطلق آنان نبود که عامل اثبات تحقق خود را درخودش بيابد، بلکه عوامل آن دربيرون ازذهن ود‌ررخدادهای واقعی جامعه وجودداشت.ر
سخنوران پيشين ادبيات ترکمن هرگز به چنين موضوعی تابدين حد جدی درزندگی نپرداخته بودند. سمتگيری مشخص درانديشه ها وآثار اين شاعران ، انديشه های اجتماعی ودمکراتيکی بود که با تغزل شاعرانه وشيفتگی به عدالت معين می شد، هنری که به آينده روی می آورد ومضامين نوين را به انسا‌ن های نو می آموزد.ر
شاعران و نويسندگان جناح مترقی ترکمن نماد جدايی دونوع انديشه درآثار ادبيات ترکمن هستند. اين شاعران با سرايش سروده های خود مصالحی را برای رشد و تکامل بعدی اد‌بيات ملی ترکمن بدست دادند.ر
طبيعی بود که روش آفرينش هنری اين شاعران ونويسندگان به نوبه خود يکسان نباشد ودارای نبوغ هنری وکنش تجربی متفا‌وت دردوران متفاوت با سرشت اجتماعی متفا‌وت اما با زايش دوباره مسائل و پرسمان های حل نشده اجتماعی جهان بيرونی همراه باشد. اينا‌ن نويسندگانی بودند‌ که به انديشه های انساندوستانه و آرزوهای اجتماعی نيک که شناسنامه ادبيات توده درسده هيجده بود، تعهد داشتند.ر
شاعران تركمن خود شاهد زنده خيزش های روستايی عليه حكام خودكامه و فئودال ها و نبرد سهمگين طبقات در همه عرصه های اجتماعی - افتصادی زمان خود وشاهد دوران گسترش انديشه های مستقل و رهايی بخش در ميان تركمن ها بودند وپاره ای ازآنان برای بهروزی مردم خود درتاريخ زجرآلود انسانی ،با ددمنشان تاريخ به نبرد برخا‌ستند.ر
زبان شاعران ترکمن واکنش شخصيت ، زمان ومکا‌ن آنان دربرابر واکنش جامعه عقب مانده استبدادی آن دوران بود. نه تنها زبانشان اززبان شاهان و اميران آن عصر جدابود، بلکه رسالت رهايی جامعه ستم ديده ای را داشتند که می بايست دوباره با نيروی زاينده و نو زندگی را با برابری انسان ها از سر می گرفت.ر
اين درحقيقت مرحله ای بود از پروسه طولانی و درازآهنگ با قهرمانی های خستگی ناپذير تاريخی انسان ها برای ايجاد جامعه ای ايده آل. اين باعث غرور است که شاعران ونويسندگان ترکمن توانستند به سهم خود به وظايف تاريخی وانسانی خود دراين فراگرد تاريخی عمل کنند.ر
اين فراگرد آزمونی ازعشق به ميهن وغرورانسانی را بيان وسرشت دوگانه انسان ها را باتوجه به مبانی اجتماعی آن افشاء می کند. راز و خطوط اصلی اين طبيعت دوگانه چيزی جز محيط تحقير شدگان فرودست جامعه وديوان سالاران و فئودال های مستبد وروان پريش نبود. اين طبيعت چيزی نيست جز توصيف زندگی وتناقضات اجتماعی آن که پيش ازهرچيز ازفرهنگ انقلابی دمکراتيک سرچشمه می گيرد که درآن مسايل اجتماعی بحق تاکيد می شود وتاريخ زنده زندگی را به نگارش در می آورد.ر
درآثار اين شاعران انگيزه های اعتراض عليه نظام موجود بسيار شديدتر بودند و پس از انقلاب کبيرسوسياليستی اكتبر نوشته های اين نويسندگان درجمهوری ترکمنستان شوروی گسترش وسيع يا‌فت. ديرتر تكامل ادبيا‌ت تركمنی شوروی به همان سبك وهم درشکل نوين آن آغاز شد.ر

شاعران ترکمن شکفتن را فراموش نکردند وبه سهم خود مشعلی را فراروی نوع بشر برافروختند ،سکوت مشرق زمين را شکستند ، عليه جهل وبردگی ودرراستای آرزوهای انسانی وکرامت انسان که درزير گام های سنگين يک زندگی دشوار پايمال می شدند، رزميدند ، نيک بختی انسانی و ضرورت آن را بشارت دادند وازسوی ديگربمثابه زمينه سازان و آرا‌يندگان اين ادبيات ومنبع الهام برای آفرينندگان آينده اين ادبيات شدند.ر
اميد است برخورد نويسندگان وروشنفکران ترکمن با تاريخ جنبش ترکمن ،نويسندگان وشاعران آن درحد ضد‌يت با تاريخ، خطا آميز وازروی د‌لبخواهی وکم حافظگی به نقد کشيده نشود، زيرا اين جبهه سايی دلبخواهی دربرابر گذشته يا شيفته شدن به گذشته، توجه ای به حا‌ل نخواهد کرد.ر
برخورد وآگاهی به گذشته بايد تاريخی باشد و اين پديده ای است بغرنج با مرزهای نامعين وتنها به معلومات درباره گذشته که گرچه لازمه آن است،خلاصه نميشود. اين آگاهی بايد بتواند برروی مفهوم همه تاريخ بنا شده وبا متد علمی بهمراه باشد.ر
فهمش نادرست تاريخ بهمراه پردازش ها وفعل وانفعالات ذهنی ازسوی تاريخ نگار، خطرناکترين محصول تاريخ خواهد بود که آرزو را جانشين واقعيت خواهد کرد. به نظر نگارنده ادعای اينکه به تاريخ وگذشته بايد برخورد « بی غرضانه » کرد، مقوله ای بی مايه وناهنجار است.ر
زيرا تاريخ علم است وعلم همواره جانبدار بوده واين جا‌نبداری نيز همواره با عينيت توام بوده است. زيرا اين اصل جانبداری مهمترين اصول بررسی نقادانه بوده ومبرميت خود را تا امروز نيز حفظ کرده وتبيين د‌قت معيارهای اجتماعی وطبقاتی دربرخوردبه گذشته است.ر
رشد وتکامل جامعه درامی است انسانی که درآن فرازونشيب های بسياری وجود دارد.مسئله اصلی دراين فرازونشيب ها ، نخست درک انسان ها ، شرايط تاريخی و ويژگی های دوران آنگونه که هستند وسپس يافتن راه های پنهان وآشکار حقيقت تاريخی است، نه کشف منشورخاص گروهی يا سازمانی سمپاتی ها وآنتی پاتی های گذرا.ر
جای تاسف است که برخی روشنفکران ما دچارشيوه عاميانه درارزيابی های تاريخی شده وبه ديدی محدود درمسايل تئوريکی و به خرده کاری ها , پراکندگی ها و درتصادفی بودن همکاری ها گرفتار آمده اند. ضرورت مسلح شدن به متدلوژی تفکر علمی واقعيت انکار ناپذيری است که به شناخت واقعيت تاريخی وتاريخ واقعی ياری می رساند. اين را نبايد فراموش کرد که تاريخ مربی بزرگ ما انسان ها است.ر

سال " نوآوری و شکوفائی"،ر

ر یا سال تعمیق بحران و تضادها؟

سال جدید را رهبر رژیم اسلامی، سال " نوآوری و شکوفائی" اعلام کرده و رئیس جمهوری نیز در نخستین جلسه هیأت دولت در سال جدید، از اجرای "طرح تحول بزرگ اقتصادی در این سال"، خبر داده است!ر
اما، کارنامه ضدانسانی و حقایق اقتصادی و سیاسی و آمار رسمی داخلی و مجامع اقتصادی و مالی بین المللی، حکایت از سالی بحرانی تر و تعمیق هرچه بیشتر تضاد رژیم با مردم دارند!ر
ملایی که اکنون بر بالاترین مقام قبیله مافیای روحانیت شیعه تکیه زده است، چگونه میتواند با فاصله فکری صدها ساله با زمانه و با جایگزینی حکومت "مشروعه" بجای حکومت "مشروطه" و حکومتی که سه دهه از فطرت و ذات ارتجاعی خود جدا نشده تا خود را با زمان و مقتضیات آن تطبیق بدهد، بعداز آنهمه "نوآوری" در نکبت و مصیبت، سالی پراز "نوآوری و شکوفائی" را نوید بدهد؟ مسلما با توجه به سابقه امر "ولایت"، این "نوآوری و شکوفائی"، تنها در عرصه ماجراجوئی اتمی رژیم وی جهت هرچه نزدیکتر شدن به آرزوی جنون آمیز ملایان شیعه در دستیابی به بمب اتمی خواهد بود تا از این طریق به "شکوفائی" تعمیق تشنج در منطقه و جهان و گردنکشی علیه دنیای متمدن برای اخذ ضمانت از آن جهت بقای حاکمیت نکبت بار خود بر مردم ایران، دست بیابد!ر
اما "تحول بزرگ اقتصادی"، رئیس جمهورِبرگزیده رهبر که بعداز نزدیک به سه سال ازدستیابی خود بر این پست با سیاستهای اقتصادی عامیانه و آماتور خود دستاوردی بجز تورم فزاینده، بیکاری و گرانی در سطح بسیار بالا نداشته است، به گفته آگاهان چیزی نیست بجز حذف یارانه ها! مقامات دولت اسلامی می گویند که ایران سالیانه نودهزار میلیارد تومان(معادل صدمیلیارد دلار) یارانه و یا سوبسید پرداخت میکند که بخش عمده آن یعنی هشتاد درصد آن به انرژی اختصاص می یابد و دولت احمدی نژاد که حذف سوبسید بنزین را با کشتار ده ها تن و به آتش کشیده شدن بیش از هشتاد پمب بنزین در سرتاسر کشور تجربه کرده است، قصد دارد یارانه ها را حذف و آنرا بصورت نقدی در اختیار خانواده های مستمند قرار بدهد که رقمی معادل 120 هزار تومان برای هر ایرانی را شامل میگردد!ر
درصورتیکه این یارانه ها بصورت نقد تبدیل گردد، بمعنای تزریق ماهیانه هشت هزار میلیارد تومان به شکل نقدی به جامعه خواهد بود که بار تورمی آن به نظر کارشناسان اقتصادی ایران، قطعا تورم را به بیش از 48% افزایش خواهد داد. در شرایط کنونی که تورم رسمی به 22% و تورم واقعی به 50% رسیده است، اجرای این طرح میتواند زمینه ساز یک فاجعه اقتصادی در کشور بشود. بویژه آنکه در زمان حاضر نیز بقول "اسحاق جهانگیری"، وزیر سابق صنایع، "ایران بخاطر ولخرجیهای رئیس جمهور با خطر "بیماری هلند" مواجه است که در دهه 1960 اقتصاد این کشور را واژگون ساخت"!ر
البته طرح این "تحول بزرگ اقتصادی"، ابتکار احمدی نژاد نبوده، بلکه بویژه، طرح ساماندهی گندم، آرد و نان که به تنهایی سالانه بالغ بردوهزار و ششصد میلیارد تومان (در حدود دومیلیارد و هشتصد میلیون دلار) میگردد، با هدف حذف این یارانه و جایگزینی آن با پرداخت مستقیم و نقدی به قشرهای محروم، از هفت سال پیش مطرح بوده است. اما، با عدم وجود تعریفی واحد برای گردانندگان و سردمداران رژیم از مقوله خط فقر و عدم آمارگیری و شناسایی افراد واجد شرایط برای دریافت یارانه مستقیم در کل جامعه، این طرح بعداز یکماه با پرداخت آن برای قشرهای معینی برای مرغ و تخم مرغ، متوقف شده بود!ر
اما، واقعیات پیش رو، برخلاف نویدهای دروغین و طرحهای شعارگونه و عوامفریبانه رهبران رژیم، نویدی از سالی پرتلاطم و متشنج و سخت تر را میدهند!ر

ر- حاکمیت مطلق رهبری

حاکمیت جمهوری اسلامی، مسلما یک حاکمیت توتالیتر فردی نبوده، بلکه "رهبر" نتیجه سازش قطبهای قدرت روحانیت شیعه برای اعمال حاکمیت آنها بر جامعه و حفاظت از حریم منافع هریک از اعضای این مافیای قدرت و ثروت و جلوگیری از عدم تداخل منافع آنها و درنتیجه عدم دریده شدن هریک از این مافیای حاکم بوسیله طرف مقابل و هدایت و حمایت مالی وسیاسی از انگیزه های دینی هریک از آنها که در صدور انقلابیگری شیعه در منطقه تبلور یافته و حفظ ارتباط آنها با مریدان خود در خارج از مرزهای ایران که بصورت گروههای تروریستی اسلامی متشکل شده اند، میباشد! بنابراین، بعداز مرگ خمینی بجای فروپاشی سریع رژیم وی، "رهبر" دیگری فورا بجای او از طرف مافیای روحانیت شیعه برگزیده شده و بعداز مرگ خامنه ای نیز طبق قانون درونی این پدرخوانده ها چون رژیم متکی بر حاکمیت توتالیتر فردی نیست به آسانی روحانی دیگری از میان خود آنها برجای وی خواهد نشست و استوانه قدرت برخلاف رژیم شاه که بدلیل استوار بودن آن بر حاکمیت فردی با خروج وی از کشور فورا ازهم پاشید، همچنان حفظ خواهد گردید!ر
اما، از سال 1384، با برگزدیده شدن احمدی نژاد به ریاست جمهوری رژیم با حمایت مستقیم "بیت رهبری" از وی، تحول مهمی در ساختار فوق بوقوع پیوسته استکه به مقوله "ولایت فقیه" سیاستی مغایر با نگرش و سمتگیریهای سیاسی دوران خمینی در رابطه با قطب بندیهای روحانیت شیعه در قدرت و بر پایگاه اجتماعی و نیروهای طرفدار آن بخشیده است. خمینی بعنوان یک شخصیت کاریزما، در معنای کاملا منفی آن، همیشه سعی در قرارگرفتن در موضعی فراطبقاتی و فراجناحی و ورای طیف های درونی روحانیت شیعه داشته و در عین حفظ سیاست ترغیب و حتی تهدید آنان برای انسجام بر محور "ولایت فقیه" و "حفظ و ارجحیت مصالح نظام"، هیچگاه برله و یا له هیچیک از آنها موضعگیری نکرده بود. اما، در بحبوبه "انتخابات" دوره نهم ریاست جمهوری، خامنه ای با کنار گذاشتن تمامی روابط سنتی درون مافیای روحانیت شیعه علنا در جهت یک قطبی ساختن این ساختار چندقطبی با انتقال پایگاه و پشتیبانان اصلی خود از روحانیت به دستگاه امنیتی-اطلاعاتی و سیاستمداران جدیدی که تماما پرورش یافتگان سپاه پاسداران هستند، درجهت اعمال رهبری مطلقه خود برکل ساختار روحانیت شیعه سمتگیری کرده و در رأس یک جناح از حاکمیت قرار گرفت. از آن مقطع تا به امروز سیاستهای کلان اقتصادی، سیاست خارجی و موضعگیریها در عرصه مسئله هسته ای، همانگونه که رهبر می خواهد پیش میرود!ر
این استراتژی در اصل اعلام پایان دوره صف بندیهای سنتی در درون حاکمیت رژیم اسلامی و آغاز سیادت سپاه و سیستم امنیتی-اطلاعاتی آن بجای "حوزه" و تغییر اختلاف درونی حاکمیت از تقسیم قدرت به تصاحب کامل آن از طرف تنها یک قطب از روحانیت شیعه میباشد. این تغییر تدریجی تابه امروز، حکایت از شکلگیری باور به قرارگرفتن رژیم اسلامی دریک برهه تاریخی بسیار مهم و خطرناک در نزد "بیت رهبری" دارد که باید برای نجات از آن، سیاست "لبه پرتگاه" را در پیش بگیرد. سیاستی که با تلفیق قوم گرائی پان فارسیسم با ایدئولوژی شیعه گری، طرح ایرانی-اسلامی ایران انقلابی را با رویکردی قومی و دینی در مقابله با نقش سلطه گرایانه آمریکا و حامی آن اسرائیل به هر بهایی و با فدا ساختن قطبهای مختلف روحانیت شیعه و جناح بندیهای سنتی تحت رهبری آنها در مقابل سیاست محصور کردن دفاع و مقابله در حیطه داخل کشور که مستلزم آتش بس و مماشات با غرب و سازش حداقل کوتاه مدت با آن است، به اجرا دربیاورد. "بیت رهبری" با اجرای این سیاست نظر بر تقسیم قدرت با آمریکا در خاورمیانه را دارد و برای سازش بزرگ با آن میخواهد از موضع قدرت برسر میز مذاکره بنشیند که خود تأمین کننده ضمانت مورد دلخواه برای حفظ رژیم خود بر ایران از طرف غرب و بویژه آمریکاست!ر
در اجرای این سیاست استکه اگر سران نیروهای امنیتی و نظامی رژیم، از دوران ریاست جمهوری رفسنجانی اجازه یافته بودند که در فعالیتهای انتفاعی تجارت و اقتصاد نیز دستی داشته باشند، اکنون نیروی 500 هزار نفری سپاه با تجهیزات کامل نظامی و با ملحق شدن نیروی بسیج به آن میدان عمل وسعیتری برای انواع عملیات در داخل و خارج در راستای طرح ایرانی-اسلامی رهبر یافته است. با روی کار آمدن احمدی نژاد نیز موقعیتهای زیادی در زمینه معاملات و فعالیتهای اقتصادی برای این نیرو فراهم آمده است. تا جائی که امروزه، امپراتوری اقتصادی پاسداران که در تراست "خاتم الانبیاء" متمرکز شده است، با فعالیت مالیاتی و با دور زدن ضوابط بوروکراتیک، بقول فیگارو، "250 طرح صنعتی را در دست اجرا دارد و به این رقم باید 1225 طرح صنعتی دیگر را اضافه کرد که از سال 1990 به این سو خاتمه یافته اند". این تراست علاوه برآن به عرصه فعالیتهای استراتژیک نفت و گاز نیز وارد شده و دو قرارداد بزرگ نفتی 4 میلیارد دلاری از طرف احمدی نژاد به آن هدیه گردیده واگذاری طرح دو و نیم میلیارد دلاری، ساخت بخشی از متروی تهران را نیز به این تراست، اضافه کرد! اینها همه تنها نوک پیدای کوه یخ است و سود نجومی این تراست با در دست داشتن کنترل شصت بندر و یک فرودگاه خصوصی در غرب تهران که کالاهای حساس از طریق آنها وارد کشور میشود و بویژه قاچاق پر درآمد مشروبات الکلی از طریق بندرعباس که از آن روزانه یک محموله بزرگ مشروبات الکلی روانه بازار سیاه در سرتاسر کشور میگردد، سپاه را به بزرگترین مافیای اقتصادی و تجاری کشور مبدل ساخته و آنرا از بنیه مالی بزرگی برخوردار ساخته است! با تشکیل نیمی از کابینه احمدی نژاد از فرماندهان و مقامات عالیرتبه سپاه و اینک با بدست آوردن اکثریت قابل توجه مجلس هشتم از طرف پرورش یافتگان سپاه و نیروهای امنیتی رژیم، قدرت نظامی و اقتصادی آن با قدرت سیاسی درهم آمیخته شده است!ر
اما، علیرغم این پیشرویها و دستاوردها در جهت اجرای حاکمیت تک قطبی در ساختار روحانیت شیعه و تأمین حاکمیت مطلق رهبری از طرف "بیت امام" اجرای کامل آن چندان نیز ساده و سهل برای "رهبر" نخواهد بود. زیرا، دو مانع اساسی که چه بسا در روند تداوم این طرح، آنرا به ضد خود مبدل بسازند، هنوز رودر روی آن قرار دارند!ر
اولا، چنددستگی و تقسیم منافع و مریدان دینی در میان مراجع مختلف روحانیت شیعه از ویژگی ذاتی آن بوده و تحولات ساختاری در شکل گیری قطب بندیهای درونی آن و ایجاد جناح بندیهای سیاسی براساس منافع این قطبها، هیچگاه تابع امیال و اهداف رهبر جمهوری اسلامی نبوده است و تلاش برای یکدست ساختن مافیای روحانیت شیعه و حاکمیت سیاسی، مسلما با قطب بندیهای درونی آن به اصطحکاک کشیده خواهد شد و در آینده اختلافات پشت پرده روحانیون را بر روی صحنه خواهد آورد!ر
ابزار اصلی پیشبرد این استراتژی، یعنی جبهه واحد اصولگرایان و سپاه پاسداران نیز هنوز در تنش درونی و در التهاب سیاسی بر سر سهم خود از قدرت بسر میبرند و این امر هرچه بیشتر این ابزار را برای "رهبر" ناکارآمدتر میسازد. بنیادگرایان موسوم به "اصولگرایان" که در" ائتلاف فراگیر اصولگرایان" متحد شده و حاکمیت را بصورت یکدست با حمایت مستقیم "بیت رهبری" در دست دارند، خود به شکل سه دسته بندی مختلف بصورت حامیان احمدی نژاد، دسته بندی موسوم به مؤتلفه و ایثارگران، درآمده اند. سپاه پاسداران نیز هرچه قدر اهرمهای اصلی قدرت را بدست میگیرد و هرچه بیشتر از رانت اقتصادی و نفتی برخوردارتر میگردد. اختلافات درونی آن نیز برسر تصاحب هرچه بیشتر از این قدرت و ثروت بیشتر و حادتر میشود. اکنون در میان بنیانگذاران و فرماندهان رده بالای سپاه، چه آنهایی که هنوز در سپاه حضور دارند و چه آنهایی که از سپاه به عرصه سیاست و تجارت مافیایی روی آورده اند، با دیدگاهها و منافعی متضاد در عرصه سیاست داخلی تا سیاست خارجی رودر روی یکدیگر قرار گرفته اند که اولی بر محور قالیباف، علی لاریجانی و محسن رضائی و دومی براساس طرفداران احمدی نژاد و با تبعیت از رادیکالیسم بنیادگرایانه وی شکل گرفته است! ایندو رقیب در انتخابات ریاست جمهوری آینده مسلما میداندار اصلی رقابتها خواهند بود و مجلس هشتم علیرغم اینکه محافظه کاران اکثریت مطلق کرسیهای آنرا بدست آورده اند، برخلاف خواست "بیت رهبری" و احمدی نژاد جدا از اینکه چه کسی بر کرسی ریاست آن تکیه خواهد زد به عرصه ای برای جناحی از سپاه که مخالف سیاستهای دولت نهم هستند، مبدل خواهد شد و نقش اقلیت را در این مجلس نه "اصلاح طلبان"، بلکه جناحی از "اصولگرایان"، برعهده خواهد داشت!ر
مسلما، روحانیت خارج از دائره "رهبری" که حذف تدریجی خود را آشکارا مشاهده میکند، برای تصاحب سهمی از قدرت و بقای قطبهای روحانیت شیعه، از یکی از این دو جناح سپاه طرفداری و درنتیجه به این رقابتها بعد و شتاب خواهند بخشید!ر
دوماً، جنبشهایی، چون جنبش ملی درحال تکوین ملتهای تحت ستم، جنبش زنان، جنبش دانشجوئی و جوانان، جنبشهای کارگری و حاشیه نشینان شهری و دیگر جنبشهای مدنی اکنون در شرایطی قرار دارند که نه تنها استراتژی گذار "بیت رهبری" به حاکمیت توتالیتر تک قطبی با اتکاء به جناح بندی سیاسی- نظامی مورد حمایت خود را با مشکل جدی مواجه ساخته است، بلکه در روند خود میتواند کل حیات رژیم اسلامی را بزیر سئوال بکشاند. اخیرا نیزجنبش جدیدی در ایران شکل گرفته استکه میتوان آنرا، "جنبش تحریم" نامگذاری کرد. براساس آمار رسمی خود رژیم در تهران تنها 26% از واجدین شرکت در "انتخابات" مجلس هشتم رژیم شرکت کرده و در شهرهای بزرگی چون مشهد، شیراز و اصفهان، تنها 30% و در شهرستانها و مناطق حاشیه ای ایران نیز تعداد رأی دهندگان زیر پنجاه درصد و بطور میانگین 46% بوده است! در دور دوم باز به صف "جنبش تحریم" افزوده شده و مطابق آمار رسمی برگزارکنندگان این "انتخابات"، در تهران تنها 13% در آن شرکت کرده اند! به این ترتیب در تهران نمایندگانی که با کسب دویست تا سیصدهزار رأی در دور دوم به مجلس راه یافته اند تنها نمایندگی 4% از رأی دهندگان را در مجلس اسلامی یدک خواهند کشید!ر
با این افت و ریزش بی سابقه آرای، این به اصطلاح نمایندگان،آنها نمایندگی مصالح و منافع نظامی را که موجب راهیابی آنها به مجلس هشتم را فراهم آورده است برعهده خواهند داشت و نه نمایندگی مردم را و بغیر از مبدل شدن به مهرلاستیکی تأئید خواست این جناح فائقه در حاکمیت و ابزار قانونگذار قوه مجریه، بکار تصفیه حسابهای سیاسی جناحهای قدرت در درون تشکیلاتی قدرت حاکم خواهد رفت! در چنین شرایطی برای "بیت رهبری"، دشوار استکه استراتژی نوین سیاسی خود را به سادگی و به آسانی به اجرا در بیاورد!ر

ر- سالی سخت تر از سالهای قبل برای مردم!ر

صندوق بین المللی پول در آغاز سال جاری، ایران را از لحاظ رشد نرخ تورم در خاورمیانه در میان چهارده کشور در مقام اول و در جهان در میان 183 کشور در مقام پنجم قرار داده است! در گزارش صندوق، سطح رشد تورم تورم ایران در سالجاری در خوشبینانه ترین حالت 7.20% برآورد شده است. مطابق آمار این صندوق، بحرین با نرخ 3.3% از کمترین نرخ تورم در منطقه و ژاپن با تنها شش دهم درصد درجهان از کمترین رشد تورم برخوردار بوده است!ر
افزایش شدید تورم در سال گذشته در حالی استکه بنابه گزارش مدیر امور بین المللی شرکت ملی نفت ایران، حجت الله غنیمی، این کشور در سال 1386 با درآمد صادراتی هفتاد میلیون دلار نفت خام و با هشت میلیارد وهشتصد میلیون دلار صادرات فرآورده های نفتی، جمعا 8/78 میلیارد دلار درآمد ارزی داشته که نسبت به سال 1386، 31% افزایش داشته است! اما، دولت احمدی نژاد بدلیل تهی بودن خزانه دولت در آخر سال، مبلغ 840 میلیون دلار، بدون موافقت و مجوز مجلس، از حساب ذخیره ارزی برداشت و بقول نماینده کمیسیون اقتصادی مجلس، این برداشت بزرگ نیز باز، "صرف واردات کالاهای غیرضروری شده است"!ر
اما، رئیس جمهور رژیم، رشد شتاب آلود تورم، بیکاری و گرانی و دیگر ناهنجاریها و مشکلات اجتماعی و اقتصادی را بدون به روی آوردن نقش خود بعنوان شخصی که در رأس دولت قرار گرفته و مسئولیت اصلی جوابگوئی به تمامی این مصائب مردم را بردوش دارد، در سخنرانی خود در شهر قم وزارت اقتصاد و دارائی، بانک مرکزی، مجلس، وزارت نفت، وزارت مسکن، گمرکات، ثبت اسناد و هر سازمان و وزارتخانه دیگری را که میتوانست نام ببرد، مسئول بحران و فلاکت و تنها خود را بی گناه و مبری از هرگونه اشتباهی دانسته است! وی از وجود "مافیای قدرت و ثروت در کشور" نام برده استکه "آنقدر قدرتمندن که در مراجع قانونگذاری هم این امور را به سمت خود سوق میدهند"! احمدی نژاد در رجزخوانی خود علیه این "مافیای قدرت و ثروت"، خود را قهرمانی معرفی کرده استکه "درهرکدام از این عرصه ها در مبارزه سنگینی با عوامل انحصارگر به سر می برد... که باید دانه دانه این دستها را قطع و با آن مبارزه" خواهد نمود! اما، وی در ملاقات با خانواده شهدا نشان داد که برای مقابله با این مشکلات فرساینده و خطرناک هیچ برنامه ای نداشته و تابه امروز به عمق این فاجعه پی نبرده و آنرا جدی نگرفته است. وی در این دیدار اعلام داشته استکه: "مشکلات اقتصادی با فرهنگ شهادت حل میشود. ما اگر می خواهیم کشور را بسازیم و مشکلات را حل کنیم نیازمند فرهنگ شهادت هستیم"!ر
در عین حال ادعای "قطع" کردن دستهای "مافیای قدرت و ثروت" از طرف احمدی نژاد، تأکید بر ادامه اجرای مأموریتی استکه در هنگام برگزیده شدن بر پست ریاست جمهوری، از طرف "بیت رهبری" برای قطع دست دیگر رقبا و دیگر قطبهای روحانیت شیعه و جناحهای سیاسی مربوط به آنها از قدرت و ثروت برعهده وی گذاشته شده است!ر
مطابق این سیاست، سال جدید نیز شاهد تسویه و جابجائی ها در سطح وزراء، مدیران و حتی در بدنه سیستم بروکراسی رژیم و مبارزه سران مذهبی قطبهای روحانیت حاکم و جناح بندیهای وابسته به آنها در قوره مجریه، مقننه و قضائیه و در درون نیروهای امنیتی و سرکوبگران در مقابله با استراتژی تک قطبی و تک جناحی شدن حاکمیت از طرف "بیت رهبری" خواهد بود!ر

ر- تأثیر بلایای طبیعی بر بحران موجود!ر

کمبود منابع آبی، کاهش سطح بستر زیرزمینی آبها بدلیل مصرف بی رویه و کاهش میزان متوسط بارندگی در سالجاری، مصیبت طبیعی مهمی استکه در سال پیش رو بر مصیبت رژیم اسلامی افزوده شده است! بگفته کارشناسان، از مجموع میانگین سالانه بارندگی چهارصد میلیارد مترمکعبی در ایران، تنها هشتاد میلیاردمکعب صرف شرب، مصارف صنعتی و کشاورزی میگردد و دویست و هشتاد میلیارد متر مکعب آن بدلیل عدم مدیریت منابع آب و سرمایه گذاری، به دریاها می ریزد و یا تبخیر میگردد و امسال بلای خشکسالی و کمبود بارندگی نیز به این معضل افزوده خواهد شد! تا جائیکه هم اکنون مسئولان وزارت نیروی رژیم، از احتمال جیره بندی آب در برخی استانهای کشور بدلیل کمبود بارندگی در سال گذشته و در سالجاری خبر میدهند و از هم اینک در برخی از شهرهای کشور چون، اراک، جیره بندی آب آغاز شد، معاون وزیر نیرو در امور آب، زبونی و بی برنامگی رژیم در مقابل این بلای طبیعی را با درخواست بجای آوردن "نماز استسفا" از مردم بیان داشته و بعنوان سرپرست "دفتر اقتصاد آب کشور" اعلام داشته استکه: "استانهایی نظیر یزد، کرمان، بخشهایی از خراسان، سیستان و بلوچستان که همواره در سالهای ترسالی نیز با مشکلات کمبود آب مواجه بودند ازجمله استانهایی هستند که با توجه به وضعیت بارندگی در سال آبی جاری احتمالا با جیره بندی آب مواجه خواهند شد". بنابه برآوردها در سالجاری صدوبیست شهر و شش هزار روستا با کمبود اساسی آب آشامیدنی مواجه خواهند گردید!ر
مسلما، نتیجه کمبود بارندگی در کشوریکه هنوز بخش عمده کشاورزی آن متکی به رحمت آسمانی است، قحطی و کمبود غلات و دیگر مواد غذایی مورد مصرف روزانه عمومی و افزایش سریع بهای این مواد خواهد بود. بویژه آنکه همزمان با این پدیده در داخل کشور، سازمانهای جهانی نیز نسبت به افزایش قیمت غلات در جهان ابراز نگرانی میکنند. دولت اسلامی ایران برای تشویق کشاورزان به کشت هرچه بیشتر گندم از هم اکنون بنابه اظهار، مجید پارسانیا، "معاون وزیر بازرگانی ایرانریال"، قیمت خرید گندم معمولی از کشاورزان را از کیلوئی 225 تومان به 280 تومان برای سالجاری افزایش داده است. اما، کاهش نزولات جوی و خشکسالی، کشت گندم دیم را 30 تا رر40 درصد کاهش خواهد داد!ر
با اینکه ایران تا چهار سال پیش در زمره بزرگترین واردکنندگان گندم و خوراک دام در جهان قرارداشت، اما توانسته بود با تولید پانزده میلیون تن گندم به خودکفایی برسد. ولی، امسال با توجه به اینکه سه تا شش میلیون تن از میزان گندم تولیدی کاسته خواهد شد، دولت مجبور به از سرگیری مجدد واردات گندم است. از سوی دیگر دولت که در سال گذشته دوهزارو ششصد میلیارد تومان (دومیلیارد و هشتصد میلیون دلار) یارانه برای گندم و آرد پرداخته است، امسال نیز مجبور است یارانه بیشتری برای آن بپردازد. بویژه آنکه قیمت نان از هم اکنون روبه افزایش گذاشته و نان بربری صدتومانی به صدوپنجاه تومان افزایش یافته و در تهران نانوایئهایی که از آرد به قیمت دولتی استفاده نمی کنند، قیمت یک عدد نان سنگک را به هزاروپانصد تومان رسانیده اند!ر

ر- وضعیت حقوق بشر

براساس نظرسنجی جهانی "سرویس جهانی بی بی سی" در 34 کشور جهان، ژاپن و آلمان بعنوان محبوبترین کشورهای جهان و ایران و اسرائیل، مشترکا بعنوان منفورترین کشورهای جهان شناخته شده اند! اولی بخاطر جنایت علیه مردم خود و بحران آفرینی هسته ای و حمایت از تروریسم بین المللی در منطقه و جهان و دومی بخاطر قلدری و اعمال ستم بر ملتی دیگر در خارج از مرزهای خود، در عین برخوردار بودن از بزرگترین دمکراسی در خاورمیانه!ر
در ایران در سال گذشته، وقایع تکان دهنده ای نسبت به سالهای قبل در نقض خشن حقوق بشر اتفاق افتاده استکه بیانگر بازهم نیرومندتر شدن تفکر خشونت گرایانه و معتقد به رفتارهای خشن و غیر انسانی در بطن قوه قضائیه، وزارت اطلاعات و نهادهای انتظامی رژیم و حکایت از تشدید ذات سرکوبگرانه رژیم استبدادی، علیه جامعه دارد! ایران، باز نیز بنابه گزارش سازمان عفو بین الملل، با سیصدوهفتادوهفت فقره مجازات اعدام در سال گذشته، بعداز چین مقام اول در جهان را در مجازات مرگ کسب کرده که در میان این اعدام شدگان، 9 کودک وجود داشته و چندین مورد نیز سنگسار وجود دارد. در سال گذشته باز احکامی جنایت آمیز و هولناک از طرف قوه قضائیه رژیم علیه مردم صادر شده که در هیچ جای دنیا، انجام نمی شود. مانند، پنج مورد قطع دست راست و پای چپ و اعدام دو نفر با پرتاب از ارتفاع بلند و از آغاز سال جدید نیز، ده نفر زن و مرد در انتظار اجرای حکم سنگسار در زندانها بسر میبرند! بغیر از اعدامها و جنایاتی که با حکم رسمی بیدادگاههای رژیم صورت گرفته است، در پرونده نقض حقوق بشر رژیم اسلامی ایران در سال گذشته، ده ها مورد کشتار از طرف نیروهای امنیتی و انتظامی رژیم، چون کشتار صیادان تورکمن و تبعید و در بند کشانیدن آنها، کشتار مبارزین بلوچ و عرب و کرد و ترک نیز وجود دارد!ر
نقض تمام عیار حقوق بشر در ایران از طرف رژیم اسلامی در سال "نوآوری و شکوفائی" نیز سال سختی نیز برای مطبوعات به ارمغان آورده است! دولت با انتشار، "شیوه نامه بودجه سال 87"، و بنا بر ماده 25 آن، تمامی دستگاههای اجرایی کشور را موظف کرده استکه تمامی آگهی های تبلیغاتی خود را پس ازتأئید شورای اطلاع رسانی دولت، صرفا در روزنامه ها و رسانه های دولتی و عمومی درج نمایند!ر
با توجه به بسته شدن و غیرقانونی اعلام شدن بیش از صد روزنامه و نشریه در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد و با توجه به مشکلات مالی رسانه های الکترونیک و مطبوعات خصوصی که بسیاری از آنها در آستانه ورشکستگی قرار دارند، این "ضابطه" در کنار سانسور شدید و عدم حمایت وزارت ارشاد از آنها، میتواند بر انسداد هرچه بیشتر اطلاع رسانی بر مردم بیافزاید. از سوی دیگر، این امر بیانگر آنستکه رژیم دیگر حتی توان تحمل ذره ای انتقاد و یا هرگونه تفسیری مغایر با تفاسیر خود از دیدگاههای حاکم بر حیات جامعه حتی از طرف "خودیها" را نیز در سال جدید نخواهد داشت!ر
رژیم اسلامی در ایران، به همان اندازه که در بحران همه جانبه و خودآفریده فرو میرود، به همان اندازه نیز جهت جلوگیری از بروز هرگونه اعتراضی به این وضعیت، خشونت و سرکوب را تشدید میکند. از تشدید فشارها و نقض خشن تمامی حقوق مردم نباید انتظار انفجار حتمی جامعه علیه رژیم را داشت. زیرا، از لحاظ جامعه شناسی علمی، فشار فرساینده بریک جامعه همیشه توأم با واکنش مبارزاتی علیه ستمگر نبوده، بلکه این امر می تواند به درهم شکسته شدن جامعه، رکود و سکون و به بی اعتنائی در قبال هر رویداد نیز منجر گردد! در شرایط ایران، ریزش آراء نمایندگان رژیم حتی درمیان طرفداران مذهبی آن، بمعنای ریزش مشروعیت اخلاقی رژیم و نشانه بی اعتمادی مردم به روحانیت حاکم شیعه است. روحانیتی که خود درحال دریده شدن از طرف رقیب بر سر سهم هرچه بیشتر از قدرت و ثروت است که این خود باز بر بی اعتباری آنها در نزد مردم افزوده است که تمامی اینها خود حکایت از شکل گیری نهایی اعتقاد بر موکول شدن هرگونه تحول در جامعه به تغییر حکومت و نه به اصلاح پذیری حاکمیت اسلامی دارد!ر

کانون فرهنگی - سیاسی خلق تورکمن

ر23 مه2008

Hormatly shahyr

v

Aydy Ownuk!

Heniz sewer oglungyz Dangataryn yasy ucin yureging gylyp durka, bu gezek ajal penjesi yene-de shahyr kalbynga talang salyp, yan yoldashynyzy alyp gitdi.

Biz sanga we onung yzynda galanlara sabyr dilap, merhumyn jaynyn jennetden bolmagyny dileyaris. Goy, bu sizing sonhky gyylangyz bolsun.

Hormat bilen:

Turkmen Halkynyn Medeni-Siyasy Ojagy
23.05.2008

برقراری جمهوری تورکمنستان جنوبی

ر

نمادی از اتحاد و انسجام ملی ملت تورکمن

v

درست 85 سال پیش، در بیستم ماه مه 1924/ 30 اردیبهشت 1303 سران و رهبران جنبش آزادیبخش ملت تورکمن نخستین قورولتای/ کنگره سراسری عمومی خودشان را در روستای اومچالی برگزار کرده به اولتیماتوم مبنی بر تسلیم و خلع سلاح ملت تورکمن از طرف حکومت تهران قاطعانه "نــه" گفتند. آنها برای کسب استقلال خود از تهران هم پیمان شدند تا این نبرد حق طلبانه را به سر منزل مقصود برسانند. درود بی پایان به این رادمردان راه استقلال ملت تورکمن که در 85 سال پیش توانستند نخستین کنگره عمومی ملت تورکمن را تشکیل دهند و سپاس بزرگ ملت ما نثار آنانی باد که راه آن مبارزین را تداوم بخشیدند. کانون فرهنگی- سیاسی خلق تورکمن امیدوار استکه روشنفکران و مبارزین امروزین تورکمن همانند نسلهای پر افتخار گذشته خود انسجام وهمبستگی خود را در راه تأمین استقلال و سربلندی ملت خود حفظ نمایند. کانون فرهنگی- سیاسی خلق تورکمن همانگونه که در سال 57 در سرزمین خویش "خودمختاری شورایی" را برهبری شیرمردانشان همچون توماج، مختوم، واحدی و جرجانی برپا ساخته و صدای ملت رشید خویش را در پهنای ایران گستراندد، امروزه نیز در جهت تأمین حاکمیتی فدرالیستی در سرزمین خود و تغییر سیستم حاکمیت تمرکز گرای می کوشند! کانون فرهنگی- سیاسی خلق تورکمن بمنظور درسگیری از نبرد آزادیبخش ملی در راستای برقراری حاکمیتی فدرال در تورکمنستان جنوبی سلسله مقالاتی را توسط آقای آقمیرات گورگنلی برشته تحریر در آمده است را تقدیم شما میکند. ایشان در بخش دوم مقاله شان به روزهای سرنوشت ساز قبل از کنگره عمومی و نیز اعلان جمهوری تورکمنستان جنوبی می پردازد.ر

بار دیگر درود بی پایان ما نثار آن رادمردان باد

پیش بسوی اتحاد رزمنده فرزندان راستین ملت تورکمن

کانون فرهنگی- سیاسی خلق تورکمن

ر20 مه 2008

Akmyrat Gürgenli
Taryh ylymlaryñ kandidaty
Goliarne@yahoo.com

II. Bölüm:

v

GURULTAÝA TARAP !

İlerki Türkmenistan Jemhuriýetine ýolbaşçylyk eden prezident Osman ahun

1917-njy ýylda Türkmenleriñ uly möçberdäki gozgalañy general Madritow tarapyndan gana çaýlayp ýatyrlandan soñ, maslyga gonan gargalar ýaly Tahran hökümeti, halkymyza soñky we öldüriji zarbany urmak maksat bilen olaryñ üstüne goşun sürmegi planlaşdyrýar. Ýöne 1918-nji ýylda birinji Dünýä söweşiniñ tamam bolup, Bolşevik ynkylabynyñ ýeñiş gazanmagy, ýene bir gezek halklaryñ azatediş hereketlerine itergi berdi. Şol esasda Türkmenler bu gezek bar güýji bilen jebisleşip, göreşlerini ýygjamlaşdyrýarlar. Eýranyñ içinde bolup geçýän syýasy gapma-garşylyklar, Britaniýanyñ öz bähbitleri ugrunda hem-de Şurevi režimine garşy planlary esasynda, bu ýurtda merkezleşen hökümet döretmegi planlaşdyrýar. Şol esasda Gajarlaryñ soñky patyşasy Ahmad şanyñ garşysyna öz geljekgi dikmesi boljak Reza hany taýýarlaşýardy. Ýöne onuñ patyşalyk tagtyna çykmagynda Horasanda Pesýanyñ, Araplarda Hazeliñ, Tebrizde Muhammet Hiýabanynyñ we Türkmenlerde Osman ahunyñ ýolbaşçylygyndaky gozgalañlar böwet döredýärdi. Bu böwetleri aradan aýyrmak maksady bilen Britaniýanyñ gullaryna öwrülen generallar şol sandan seheng Zahedi, serleşker Jahanbany we Horasan leşgeriniñ başlygy Janmuhammet han Türkmenleriñ gozgalañyny basyp ýatyrmak ugrundaky harby operasiyalara ýolbaşçy edilip bellenýärler.

Soldan saga: Janmuhammet han-Zahedi- Jahanbany

Merkezi hökümet Türkmenleriñ gozgalañyny kesä sowmak maksady bilen başda olara käbir mümkinçilikleriñ berilmegi ylalaşyar. Hatta Kümmetgowza häkim edip Osman ahunyñ bellenmegini-de ykrar edyär.

Osman ahunyñ Kümmetgowza we Aköýli etrabyna häkim edilip bellenmeginden
soñra onuñ ol ýere gelmeginiñ islenýändigi barada Tahrana ýollan haty.
(Eýranyñ merkezi arhiwnden)

GOZGALAÑ MÖWÇ ALÝAR

1924-nji ýyldan başlap, Türkmenleriñ ähliumumy gozlañy, gündogarda Bujnurt kürtleriñ hereketleri bilen bilelikde Tahran režiminiñ gonjyna gor guýýar. Hökümet aldaw ýoly bilen kürtleriñ hany Muazizi tussag edip, 28 sany türkmen bilelikde Maşatda dardan asýar. Şondan soñ bütin demirgazyk-gündogar eýranda halk gozgalañy başlanýar. Bu gozlaña Türkmenler Hazar kenaryndan başlap, tä Gökleñ jülgelerine çenli agzybir gatnaşýlar. Şonuñ netijesinde 1924-nji ýylyñ 20-nji maýynda Omçaly oabasynda uly gurultaý geçirilip jemhuriýet yglan edilýär

Gozgalañçylaryñ esasy merkezleri.
Eýranyñ ýaragly güýçleriniñ baş karargähi tarapyndan
taýýarlanan karta (Tarih Erteş Iran. 1-jild)

İlerki Türkmenistanda Jemhuriýet düzgüniñ jar edilmegi, hem içeri hem-de daşary ýurt metbugatynda öz beýanyny tapýar. 1924-nji ýylyñ 31-nji awgustynda SSSR-iñ Halk Komisserler Şurasynyñ Orta Aziyadaky daşary işleri boýunça wekili German Moskwa telegaramma arkaly bu ýagdaýy bildirip, şeýle diýipdir:“Merkezi hökümetiñ oltimatomyna garamazdan, şeýle-de hökümetiñ ýollan goşunyna ençeme gezek zarba uranlarynda soñ, Eýran çäginde ýaşaýan Türkmenler jemhuriýet düzgünini jar etdiler.” Halk komisseler Şurasynyñ Aşgabatdaky wekili-de şol ýylyñ 28-nji awgustynda Moskwa ýollan raportynda Türkmensährada jemhuriýet gurlup, Osman ahunyñ prezidentlige saýlanandygy hem-de 10 adamdan ybarat aksakgallar Şurasynyñ ondan hemaýet edýändigi habar berlipdir. (H.Ataýew. Eýran Türkmenleriniñ gozgalañy 1916-1924)

*********************

Bu wakalaryñ jikme-jigi barada öz wagtynda Türkmenleriñ gozgalañyny ýakyndan ýzarlan rus taryhçysy Berezkiniñ 1931-nji ýylda Daşkentde rus dilinde çap bolan kitabynyñ 3-nji bölümini ünsüñize hödürleyäris. Mälim boluşy ýaly merhum H.Ataýew öz işinden bu kitaba esasy çeşme hökmünde salgylanypdy. Bu kitabyñ doly terjimesi ýakyn günlerde şu aşakdaky görnüşde okyjylaryñ dykgatyna ýetiriler.

БЕРЕЗКИН Р.В.
В ГЮРГЕНСКОЙ ДОЛИНЕ...
ТАШКЕНТ 1931 г.

بریـوُزکین. ر. ب
گــۆرگـن جـۆلگه سـینده

داشکنت 1931

ترجمه: ر

آقمیرات گـۆرگـنلی

نشر:ر
کانون فــرهنگــی- سیـاسـی خـلـق تـورکمـن

III. 1925-NJİ ÝYLYÑ GYŞYNA ÇENLİ ...

Bu gezekki boljak söweşe artillerýa polkunyñ komandiri polkovnik/ tophana sehengi/ Mehdi han ýolbaşçylyk edýär. Şeyle hem oña Bujnurt hanyna garşy durjak bütin Gündogar divizýasyna/leşgere/ ýolbaşçylyk etmek tabşyrylýar. Dviziýaniñ komandovaniesi/ýolbaşçysy/ türkmen topary bilen söweşmegi niýet edindi. 22-nji fewralda 50 atlynyñ goragynda Gündogar dviziýa komandovaniesi ýagdaýlary ýerinde öwrenmek hem-de ýoly goramak maksady bilen Maşatdan Şahruda ugradylar. Ýüzlerçe piýada goşundan ybarat bolan esgerler Sebzewar we Şahrut aralygyndaky stansiýada saklaw garawuly edilip goýlupdy. Emma bu ýagdaý oñaýly netije bermedi. Ýol öñküleri ýaly türkmenleriñ elindedi. Şol bir wagtda türkmenleriñ syýasy topary birleşýärdi. Türkmenleriñ arasyndaky tire-taýpa gapma-garşylygy aradan aýryldy. Çünki Eýran hökümeti türkmenleriñ umumy ýagysydy. Ahyry-da türkmen hereketiniñ ýolbaşçylary özara geneşip, 20-nji mayda Kümüşdepäniñ günorta-gündogaryndaky Omçaly obasynda gurultaý çagyrdylar. Gurultaý japarbaý, atabaý, gökleñ türkmenleriniñ arasynda ýüze çykyan agzalalygy ýok etmek kararyna geldi. Şeýle-de gurultaý Eýrandan düýpgöter ayrylyp, garaşsyz Türkmenistan Respublikasyny döretmäge karar berdi. Respublikanyñ prezidenti edilip, japarbaýlardan bolan iñ meşhur adam-Osman ahun bellendi. Ähli möhüm meseleleri çözmek üçin prezidentiñ ýanynda esasy organ döredildi. Ol organ «aksakallaryñ geñeşi» adyny alan ähliumumy parlamentdi. Aksakallar geñeşine Körlerden molla Rejep, Aryk-kellerden Arazgurban, Tumaçlardan İmanguly, Çükkänlerden Eziz hojamyradow, Garynjyklerden Hojanýaz han[1], Keltelerden Esen han saýlandylar.
Olaryñ köpüsi japarbaýlardandy. Atabaýlar, gökleñler azdy. Az sanly bolany üçin olar «ak sakallylaryñ» geñeşinde ýer alyp bilmediler. Bu bolsa parlamentde oñaýsyzlyk döretdi.
Türkmen hökümetiniñ döredilmegini Sovet Soýuzy dostlukly kabul etdi. Hatda Kreml Türkmenistan SSR-ne öz wekilini iberip, Eýrandaky türkmenleriñ SSSR-iñ düzümine girizmek meselesini ýola goýjak hem boldy. Emma SSSR goñşy döwlertiñ we onuñ halklarynyñ içki işlerine goşulmaly däldir diýen gürrüñ ýaýrap, Kremlden iberiljek şol wekiller ýollanman galdy.
Garşydaşlarynyñ esasy güýçleri bilen çaknyşmajak bolan türkmen otryadlary hereket edip başlaýarlar. Pars goşunlarynyñ aragatnaşygyna, harbylaryñ söwda kerwenininiñ üstüne hüjyme geçýärler. Olar bolsa Tahran ýolunda- Gündogar diviziýa aralygyndady.
Tahranyñ görkezmesi bilen Gündogar diviziýa mart aýynyñ ahyrynda Mehdi hana Bujnurtdan çykyp, her edip-hesip edip, türkmenleri ýaragsyzlandyrmak baradaky buýrugy berýär.
Mehdi han aprel we may aýlarynda ekspedisiýany taýýarlap, iýun aýynyñ başynda türkmen sährasyna girýär.
Ekspedisiýa başda uly üstünlige eýe bolýar. Öz üstünligi barada magtanyp, Gündogar diviziýasynyñ komandovaniýesine telegraf arkaly «Fikr- e azad»
/145, 27-nji iýun, 1924 -nji ýyl/ gazetinde raportyny çap etdirýär. "17-nji iýunda on sagatlap bolan söweşlerden soñ Myratdepe eýelendi. Ol Kümmet-kabusdan demirgazyk-gündogar aralygyndaky 4 kilometrlike ýerleşýär. Galtamanlar çar tarapa ýaýrapdyrlar. Şol töwerekler, ýomutlaryñ, gökleñleriñ goranyş ýerleri. Şyhy han ähli garyndaş başlyklary bilen ýesir alyndy. Türkmenler talap alan bir bölek emlägii gaýtaryp berdiler. Galan bölekleri-de on günüñ içinde getirmäge dil hatyny ýazdylar. «Myrat depäniñ eýelenmegi ýomutlar bilen gökleñleriñ arasynda gorky döretdi. Şol sebäpden ýomutlaryñ we gökleñleriñ hormat goýýan adamsy Kerim işan käbir hanlary yanyna alyp, meniñ bilen gepleşik geçirmäge geldi. Garabalkan, Igdir ýaly toparlar ýok edilenden soñ imamyñ kömegi bilen beýleki başbozarlar maña boýun boldular. Indi türkmen leşgerleri-de maña boýun. Tahran ýoly doly açyldy, ýolda asudalyk bar. Maşada zyýarata gidijiler we syýahat edijiler bu ýola arkaýyn düşüp bilerler". Mehdi hanyñ gözüniñ öñünde generallyk derejesi janlanýardy. Emma iýul aýynyñ ilkinji gününde türkmenler duýdansyz çozuş edip, Mehdi hanyñ otryadlaryny ikä böldüler. Ortrýad goşun düzüminiñ köp bölegini ýitirip, yza çekildi. 2 sany dagda atýan topuny, 4 sany luis, 1 sany kolta we 1 sany maksim pulemetlaryny türkmenler tarapyndan ýoga çykardan Mehdi han 30 atlysy bilen Bujnurda tarap ökjäni göterdi. Bu söweşiñ jikme-jigini biz bilmeýäris. Mehdi hanyñ ýeñilşi hakda hem aýdynlyk ýok. Emma Mehdi hanyñ öwünjeñligi, türkmenlere kembaha garamagy onuñ türkmenlerden ýeñilmegine sebäp bolandyr diýen çaklama bar. Galyberse-de türkmenleriñ razvedkasy örän güýçli bolupdyr. Duşmanyñ haýsy tarapyndan baranynda üstünlige eýe bolunjagyny öüñnden añypdyrlar.
Pars komandovaniesiniñ ýagdaýy asgynlyga tarap üýtgäpdir. Gündogar diviziyanyñ oklary, top oklary dolulygyna gutarypdyr. Merkezden ok almaga mümkinçilik ýok eken. Onsoñam merkeziñ özünde-de artykmaç ok ýokdy. Kommunikasiýa dolulygyna türkmenleriñ eline geçipdir. Adam sanlary-da ýeterlik däl eken.
Maşatda bar bolan esgerler Mehdi hana iberilipdir. Şunlukda Maşat şäheriniñ özi goragsyz galypdyr.
Gain-Sistan brigadasynyñ komandiri 14-nji-16-njy iýul aralygynda Gündogar diviziýadan 1 eskadrony, 2 rota we 2 batereýaly topy, 8 sany luis pelemetyny ýanyna aldy. 23-nji iýulda şu brigadanyñ 400 sany ştukli piýada we 200 sany atly esgerleri Maşada geldiler. Olar derrew geýindirilip, Bujnurt frontuna iberildiler.
Hereket ediji goşun ýeterlik däldi. Frontdaky ýagdaý adatdan daşary agyrdy. Gündogar diviziýanyñ komandiri atly goşun diläp, Berber, Teýmuri, we Hezara hanlyklaryna ýüz tutdy.
Mehdi hanyñ goýberen hatalaryny derñemek üçin Maşadyñ atly polkunyñ komandiri Bagyr han iberildi. Mehdi han tussag edilenden soñ onuñ deregine Bagyr han bellendi.
Ähliumumy türkmen hökümedini döreden we halkara duşmançylgy ýok eden türkmenler öz söweşjeñ işlerini işeññir alyp bardylar.
Türkmenler batyrgaý atly goşun bilen aýry-aýry ýeñişleri gazanyp biljeklerine gowy düşünseler-de hemme taraplaýyn tejribeli komandirleriñ ýok ýerinde ýeñişiñ bolmajagyny oñat bilýärdiler. Şu bolmasa urşuñ soñuna çykylmajagyna düşünýärdiler.
Ýorite harby mekdebini döretmek meselesi örboýuna galdy. Türkmen hökümeti mugallymçylyk eder ýaly türk harby ofiserlerini- Kadyr efendini, Jamalbeyi, Mehdi efendini, Mustafa beyi, Hudaýar efendini, Murat beyi we Soltan paşany çagyrdylar.
Olar Enver paşanyñ gündogar-Buhara avanturasyna/söweşine gatnaşan ekenler. Enver paşa ýeñilenden we öldürlenden soñ türk ofiserleri Eýrana gaçypdyrlar.
Okuwlar giýñ programma esasynda gündelik alynyp barylýardy. Mekdep döredilen badyna syýasy buro/edara hem döredildi. Molla her günki okaýan dogalarynda pars hökümetiniñ türkmenleri özüne bakna etmekden el çekýänça göreşi dowam etdirmelidigini ündeýärdi.
Türkmen hökümeti türk ofiserler arkaly Türkiye bilen gatnaşyk etmek üçin ol döwlete öz wekilini iberdi. Türkmen otryadlary özlerini işeññir alyp barýardylar.

*********

[1] Belli göreşjeñ ýigit, Hajyhan Oguzynyñ dädesi (AG).

ر85- مین سالگرد تأسیس جمهوری

ر

تورکمنستان جنوبی گرامی باد!ر

ملت قهرمان و مبارز تورکمن در 20 ماه می 1924 در تورکمنستان جنوبی جمهوری خویش را بنیاد نهادند. درست در اکتبر همانسال در قسمت شمالی سرزمین ما نیز دولت جمهوری سوسیالیستی تورکمنستان نیز برقرار گردید. ما این دو واقعه مهم تاریخی را به ملت مبارزمان تبریک گفته تا رسیدن به آرمانهای اعلام شده، راه پیشگامان جنبش آزادیبخش مان را ادامه خواهیم داد. ما در مقابل شهیدان بزرگ خلقمان عثمان آخون ها سر تعظیم فرود میآوریم و به روح پاک آنان درود می فرستیم.ر
کانون فرهنگی- سیاسی خلق تورکمن بمنظور درسگیری از جنبش جمهوری خواهی تورکمن سلسله مقالاتی را تقدیم خوانندگان خویش میکند تا این تجربیات چراغ فروزنده راه ما و نسل امروزین ما باشد. به همین مناسبت مورخ گرامی جناب آقای آقمیرات گورگنلی تاریخ جنبش جمهوری خواهی ملت تورکمن را بررسی میکند. در بخش نخست این مقاله درباره زمینه های پیدایش جنبش، سرکوبی وحشیانه تورکمنهای تورکمنستان جنوبی توسط ژنرال روسی مادریتوف تشریح میگردد. اینک این مقاله را تقدیم حضورتان می کنیم.ر

پاینده باد راه مبارزان آزادیبخش ملت تورکمن
کانون فرهنگی- سیاسی خلق تورکمن
ر20 مه 2008

Akmyrat Gürgenli
Taryh ylymlaryñ kandidaty
goliarne@yahoo.com

1924-nji ýylyñ 20-nji Maýynda
İlerki Türkmenistanda JEMHURİÝET düzgüniñ yglan edilmeginiñ 85-nji ýyl dönümine bagyşlanýar (1)

Etrek-Gürgen Türkmenleriniñ gozgalañyna sebäp bolan wakalar

1914-nji ýylda 1-nji dünýä urşy başlananda Orsýet imperatory fronta adam ibermek maksady bilen öz elgaramagyndaky bütin halkara şol sandan Zakaspi oblestiniñ (häzirki Türkmenistanyñ) ilatyna ýörite görkezme berýär. Patyşanyñ buýrugyny ýerine ýetirmek üçin merkezi Daşkentdäki Türküstan harby gubernatory (fermandary) Kuropaktin

[1] Türkmenleriñ üstüne öz ýörite harbylaryny iberyär. Emma Türkmenler fronta adam we at hem beýleki ýardamlary bermekden boýun gaçyryp, rus patyşasynyñ basybaljylykly syýasatynyñ pydalary bolmak islemeýändiklerini aýdýarlar. Halkyñ aýaga galmaklaryna şaýat bolan rus emeldarlar, olary bu permana boýun egdirmäge synanşýarlar, hatta güýç ulanmakdan-da gaýtmaýarlar. Şol sebäpden günbatar Türkmenistanda- Çekişlerde, Esengulyda bu diýdim zorluklara berk garşylyk görkezen türkmenler, hatta birnäçe rus ofiserini-de jezalandyrýarlar.

Türküstanyñ harby gubernatory
General Aleksý. N. Kuropatkin

Patyşa permanyna garşy aýaga galan Türkmenler, özlerine garşy jezalandyryjy toparyñ ýollanmagyndan howatyr edip, topar-topar bolup Etrege we Gürgene tarap göçüp gidýärler. Emma ol ýerde-de ruslaryñ gyljyndan gan damyardy.
1907-nji ýylda Orsýet bilen Britan döwletleri aralaryndan «Eýrany bölmek» barada baglaşylan bir ylalaşyk esasynda bütin demirgazyk eýran şol sandan Türkmenleriñ ýaşaýan ýerleri ruslaryñ kontrollygyna geçýär. Ruslar bu ýerde mäkäm ornaşmak maksady bilen özlerine kloniýalar (obalar) döredip, müñläp-müñläp göçürip getiýän rus işçilerini (Malaganlary) basyp alan topraklarada ýerleşdirip, imperatorlygyñ fabrik-zawodlary üçin pagta ekerançylygyny ýola goýýarlar. Bu ýerde-de ruslara garşy çykyan Türkmenler, ylaýta-da Kümmetgowuzda, Gojukda, Akgalada, Süýjiwalda, Garasuwda, Kümüşdepe-de... topraklarynyñ goragyna çykanlar berk jezalandyrylýar.
1905-nji ýylda Eýranda «Konistitutsiýon/Meşrute» ynkylabynyñ möwç alan döwründe onuñ bir uwjy Türkmenleriñ arasyna-da gelip ýetýär. Türkmenleriñ görnükli, öñdebaryjy liderleri; Osman ahun, Rejep ahun, Annajan Ahun...dagy bu ynkylaby hereketden arka çykyp, öz halkynyñ ykbalyny adalatly kesgitlemek ugrunda göreşýärler. Osman ahunyñ ýolbaşçylygyndaky gozgalañdan gorkan ruslar birnäçe gezek ony tussag edip, Astrabatda alyp gaýdýarlar.

Soldan saga: Annajan ahun-Amangeldi ahun- Rejep ahun- Osman ahun

Osman ahunyñ tussag edilip alnyp gidilşi barada,
Astrabatdan Tahrana iberilen raport.
(Kitab-e säbz. Tehran. Neşir Tarih 1365)

Türkmenleriñ günsaýyn möwç alýan gozgalañynyñ, üstesine Balkanly ildeşleriniñ bu ýere göçüp gelmekleri ruslary gaty alada goýýar. Şol sebäpden berk gozdagyny bermek maksady bilen general gubernator Kuropatkin, Sir-deýanyñ harby häkimi general Madritowy jeza beriji goşuna serkede belläp, ony Etrek-Gürgen Türkmenleriniñ üstüne ýollaýar.
Agyr ýaraglar, plemiýotlar bilen ýaraglanan Madritowyñ otrýadyna/toparyna Astrabatda gulluk edýän rus polkovnigi Tabavowyñ we Gürgende (K.Gowuzda) gulluk edýän polkovnik Strýalkoskiniñ topary-da goşulýar.
Misiýanyñ ilkinji maksady gozgalaña ýolbaçylyk edýäñ Türkmenleri ýok etmek, olaryñ ok-ýaragyny almak, mal-garalaryny talamak we fronta adam ýygnamak diýilip yglan edilýär. Misýanyñ ýörişi Etrekden, Gürgene, günbatardan-gündogara Çekişlerden Astrabada çenli bellenýär. Bu ýereler zarba urmak üçin niýetlenen üç rota/gordan/ bir wagtda hüjüme geçýär.
General Madritow 4-nji dekabrda Astrabadyñ etegindäki Akgalany basyp alýar we ol ýerde harby baza döredýär. Madritowyñ ýolbaşçylygyndaky goşun nirä barsa ýakyp-ýykyp, adamlary ýesir alyp, mal-garany talaýar. Annamuhammet(Garaş) hanyñ ogly Han Ýomudyñ habar bermegine görä Madritovyñ operatsiýasynda 5 müñ at, 100 müñ goýun, haly, keçe we kümüş talanýar, hut Madritowyñ özi 64 put kümiş bilen 82 sany halyny talaýar.

[2]
Türkmenleriñ gozgalañy tiz wagtyñ içinde basylyp ýatyrylýar. Talanan mal-garalaryñ Orsýete alnyp gidilmegi üçin 1917-nji ýylyñ 4-nji ýanwarynda ýörite üç sany komisiýa döredilýär. Eýranyñ daşary işler ministerliginde saklanýan arhiw materiallaryndan mälim boluşy ýaly, ruslaryñ Türkmen topragyny basyp almagy, Gürgen türkmenleriniñ Zakaspi oblastyna göçürilmegi, Gürgen derýasynyñ araçäk bellemegi we Akgalada gümrükhana bina etmegi makasat edinipdirler.

Türkmenleriñ telgeraf simlerini kesendikleri baradaky raport
(Eýranyñ mekezi arhiwinden)

Gozgalañy basyp ýatyrmaga gatnaşan harbylara minnetdarlyk üçin Gürgeniñ bol hasylly topragyny rus harbylaryna we göçürlip getirlen Malaganlara paýlap bermek barasynda Türküstanyñ harby gubernatorynyñ maýory Sivers ýörite perman berýär.
Türkmenleriñ şeýle talanmagyna, horlanmagyna göz ýumup durup bilemdiklerem bolupdyr. Rus goşunynda gulluk eden we polkovik derejesi alan Han Ýomut, Türkmenleriñ wekili hökmünde Aşgabat oblast komissarlygyna telegramma ýolap, Türkmen topragyndaky

harby operatsiýanyñ haýal edmän ýatyrylmagyny, talanan mal-garalaryñ eýelerine gaýtarylyp berilmegini, ýörişde ýetirilen zyýanlaryñ öweziniñ doldurylmagyny berk talap edýär:

«Türkmenleriñ arasynda häzir açlyk höküm sürýär, Türkmenler bilen gadagan edilen söwda gatnaşyg gaýtadan ýola goýulmaly, bu işi ruslaryñ Gürgendäki harby komandiri ýerine ýetirmeli»
diýip, Türkmenleriñ wekili Han Ýomut telegrammasynda nygtaýar.

********************
ВОССТАНИЕ 1916-ГО ГОДА В ТУРКМЕНИИ
(ДОКУМЕНТЫ И МАТЕРИАЛЫ)
ТУРКМЕНСКОЕ ГОСУДАРСТВЕННОЕ ИЗДАТЕЛЬСТВО
АШХАБАД -1938

Orsýet patyşasynyñ we onuñ M.Aziýadaky dikmeleriniñ şol sandan general Kuropatkiñ, general Madritowyñ... jezaberiji toparynyñ eden-etdilikleri barada «Türkmenistandaky 1916-nji ýylyñ gozgalañy» adynda rus dilinde Aşgabatda 1938-nji çap edilen we soñra halk köpçülügünden gizläp saklanan eserde, gymmatly dokumetler ýerleşdirlipdir. Bu kitaby häzir türkmençä terjime edýäris. Şondan birnäçe dokumenti ilkinji gezek hödürleýäris. Bu ýerde şol kitabyñ fotokopiýasyny alyp bize ýetiren ildeşimiz Ýüsüp Kore minnetdarlygymyzy bildirýäris.

№ 115
Syrderýa oblastynyñ harby gubernatory general-leýtenant
Madritowa Türküstan harby okrugynyñ goşunlarynyñ komanduýusçisiniñ buýrugy.
2-XI—1916-njy ýyl. № 3564

Şu ýylyñ 25-nji iýunyndaky belent buýrukda talap edilýän işçileri/urş üçin bigari/ bermekden boýun gaçyryp, Türkmenleriñ ýomutlar taýpasy E‎ranyñ Astrabat welaýatynyñ çäklerine göçüp gitdiler. Belent erk-islege meýletin boýun egmek barada Zakaspi oblastynyñ naçalniginiñ eden öwut-nesihaty oñyn netijeler bermedi, soñra bolsa ýomutlar ilkibada Gürgen derýasynyñ jülgesindäki rus obalarynyñ üstüne, ondan soñ bolsa biziñ kiçeñräk harby bölümlerimiziñ üstüne çozmak bilen, öz ellerine düşen ýaraly aşaky çinlerimizi wagşylyk bilen gyýnap, pitneçilik hereketlerini etdiler.
Pitneçi ýomutlaryñ garşylyk görkezmegini syýndyrmak hem-de olary degişli suratda jezalandyrmak maksady bilen, men ýaragly ekspedisiýa iberip, korpus komandiriniñ hukuklarynda oña naçalnik bolmagy siziñ alyjenabyñyza tabşyrýaryn.
Jeza beriji otrýadyñ güýçleri we guralyşy: 5 batalýon pyýada goşun, 12.5 sotnýa atly esger, 8 atly-razvedka(içalylyk) komandasy (700-e golaý adam), 18 top, 13 pulemýot/moselsel we uç otrýada—Çekişler (podpolkovnik Derfelden), Astrabat (polkovnik Gabaýew) we Gürgen (polkovnik Stržalkowskiý) otrýadlaryna bölünen 1/2 sapýor rotasy. Mundan başga-da, Kümüşdepe we Hojanepse hem-de Garasuw obalaryny goramak üçin 90 atly razvedkaçy bilen iki rotany ibermek barada buýruk berildi, olar Garasuwa baryp duşerler we polkovnik Gabaýewiñ tabynlygynda bolarlar, baryp düşmeli wagty 9—10-njy noýabr...
Hereket üçin maksatlar:
a) eger olar söweş hereketlerinde öldürilmeseler, baştutanlaryñ baryny tussag etmeli,
b) ok atýan hem-de sowuk ýaraglaryñ hemmesini almaly,
j) ähli ýabylary almaly,
d) ähli mallaryñ ýarysyny almaly,
e) öýleriñ ýarysyny almaly we
f) № 220 buýrukda bellenilen sanda işçileri toplamaly.

Ekspedisiýanyñ hereketleriniñ umumy plany. Demirgazykda we günortada Etrek bilen Gürgeniñ hem-de günbatarda we gündogarda Çekişler—Astrabat ýoly bilen Karkadyr belentlikleriniñ arasynda olaryñ öri meýdanlaryny gabamak maksady bilen üç tarapdan otrýadlaryñ bir wagtyñ özünde hereket etmegi. Her hili garşylyk görkezilmegini çalt syýndyrmaly we gozgalañ turzanlary doly boýun egdirmeli.
Hereketleriñ iñ möhüm esaslary:
a) ownuk böleklere belünmeli däl;
b) atly atyjylaryñ atly hereket etmeginden pyýada hatarda hereket etmegine gowy ynanmaly;
j) ownuk atly bölümleri ibermeli däl;
d) atly bölümleriñ ilkinji derbi-dagyn edişlerinden soñ, kazak goşun bölümlerine giñ hereket meýdanyny açmaly, hereket etmek üçin kazak bölümlerine atly atyjylary, pyýada hatarda hereket etmek üçin bolsa pulemýotlary bermeli,
e) ýomutlar biziñ ot açmagymyzdan öz atlaryny gorarlar we ýükli araba kerwenlerimiziñ we olary goraýjylaryñ üstüne uly toparlar bolup çozup ugrarlar; biziñ goşunlarymyzyñ tylyndan/arkadan zarba urmak üçin aýratynda ownuk komandalar olaryñ daşyndan aýlanyp geçerler; şoña görä-de «öñe» hereket edilende biziñ otrýadlarymyzyñ takmynan ýedi günlük «bazasy» öz ýanynda bolmalydyr;
f) hemme tarapdan üstüne çozulmagyna her bir otrýad gündiz-de, gije-de garaşmalydyr, 1873-nji ýylda Çendiriñ eteginde general Golowaçýowyñ otrýadynyñ üstüne ýomutlaryñ çozuşyny ýatda saklap, gijesine aýratyn-da hüşgär bolmak gerek;
J) eger duşman «Galany» (laýdan gurlan berkitme) eýelese, onda munuñ özi biziñ üçin amatly bolar, emma böwsüşleriñ ýeterlik bolmagy üçin hüjümi yhlas bilen taýýarlamak gerek, yýza çekilişiñ öñüni gabamak barada çäreler görmeli, ýogsam ýomutlar gaçarlar;
h) aýallara we çagalara garşy däl-de, erkek adamlara garşy söweşmeli, zulum etmäge ýol bermeli däl, günäkärlere berk temmi bermeli, emläkleri, aýratyn-da keçeleri we öýleri otlamaga hiç bir halatda ýol bermeli däl. Ýesir alnan adamlary, ele salnan mallary we öýleri tabşyrmagyñ tertibini Zakaspi oblastynyñ naçalnigi bilen ylalaşyp kesgitlemeli, ýomut atlaryny aýratyn-da aladaly idetmeli, munuñ üçin öñünden ot-im taýýarlamaly hem-de Krasnowod uýezdiniñ gyrgyzlaryndan çopanlar tutmaly.
Gol çeken general-ad'ýutant Kuropatkin.
Vosstanie 1916 g. v Turkmenii... — S. 110—113.

№ 116

Yglan etmäge degişli däl.

Gürgen ekspedisiýon otrýady boýunça buýruk № 15
Kümmetgowuz şäheri. 1917-nji ýylyñ 4-nji ýanwary

§1.
Pitneçileriñ elinden alnan mallary kabul etmek we gowşurmaly ýerine tabşyrmak üçin hem-de ýomutlaryñ ähli ýabylaryny, mallarynyñ ýarysyny we öýleriniñ ýarysyny rekviziýalamak (garamat alamak) üçin general-maýor Volkovnikowyñ başlyklygynda we çlenler: polkovnikler Stržalkowskiden, Mihaýlowdan, goşun starşinasy Zaýjewden, podpolkovnik Derfeldinden we otrýad kontrolýory jenap Bažinden ybarat düzümde bellenilýän komissiýa 3 komissiýa bölünip, ýagny 2 ýerli (Kümmetde we Garasuwda) we göçme komissiýa bolup hereket etmelidir.
General-maýor Volkownikow şu ýylyñ 6-njy ýanwaryna çenli iş planyny işläp düzmelidir we tassyklamaga bermelidir.
§2.
Degişli ýerine tabşyrmak üçin ähli düýeleri we türkmen arabalaryny goşun bölümleriniñ we edaralarynyñ naçalnikleri iki hepdelik möhlet içinde Kümmet şäherindäki komendanta tabşyrmalydyrlar. Şu buýrugyñ ýerine ýetirilişi hakynda habar bermelidirler.
Vosstanie 1916 e. v Turkmenii... — S, 179—180.
Gürgen ekspedisiýon otrýadynyñ naçalnigi general-maýor Madritow.

№ 117
Zakaspi oblastynyñ naçalnigine Orsýetiñ
E‎ýrandaky serhet komissary Mihaýlowyñ
1917-nji ýylyn 6-njy fewralyndaky № 268 raporty

Komissarlygyñ sebitlerinde pitne turzan ilatyñ hem-de oña kömek beren ilatyñ ýaragyny, malyny we öýlerini rekvizijiýalamak üçin meniñ başlyklygym astynda ilkibada bir komissiýa döredildi, emma general Madritowyñ otrýadynyñ bu ‎‎‎‎‎‎‎ýere gelmegi bilen, jezalandyryjy otrýadlar tarapyndan zor edilip alynýan ýaragyñ, malyñ we emläkleriñ gelmegi örän köpelip başlady, şoña görä-de Gürgen otrýadynyñ buýrugy boýunça dört kommissiýa: Garasuwda bir, Akgalada bir we Kümmetgowuzda hem bir komissiýa döredildi, özünem olaryñ, biri ýaragyñ, eýleriñ hem-de emläkleriñ rekviziýa edilmegine, beýlekisi malyñ rekviziýa edilmegine ygtyýar edýärdi, şol komissiýalaryñ iñ soñkusy meniñ başlyklygym astyndady.
Soñra mallaryñ we ýabylaryñ köp gelýändigine görä, ýabylary rekvizijiýalamak üçin ýörite komissiýa bellenildi, Meniñ başlyklygym astyndaky komissiýa şu wagta çenli goşunlardan we ilatdan segsen bäş müñe çenli goýun, dört mün dokuz ýüz dü‎ýe, iki mün, bir ýüz otuz sygyr we bir ýüz alty sany gäwmiş kabul etdi, general Madritowyñ buýrugy boýunça sygyrlaryñ we goýunlaryñ bir bölegi göçürilip getirilen rus ilatynyñ, posýoloklary pitneçiler tarapyndan talanan watgynda olaryñ çeken zyýanynyñ öwezini dolmak üçin şolara berildi. Galan sygyrlaryñ hemmesi we goýunlaryñ kyrk dört müñe golaýy Esengula iberildi hem-de duzlamak we hereket edýän goşuna ibermek üçin Bütinrussiýa zemstvo soýuzynyñ upolno-moçennysyna tabşyryldy. Rekvizirleneñ düýeleriñ iñ güýçlülerinden bir müñ bäş ýüz altmyşysyny transportlary Döretmek üçin intendant gullugyna berilmeli edildi, bu iş häzirki wagtda gutaryp barýar. Düýeleriñ bir bölegi Gürgen otrýadynyñ bölümlerine agyr ýükleri daşamak üçin wagtlaýyn peýdalanmaga berildi, galanlary Zakaspi oblastynyñ admnistrasiýasyna tabşyrmak üçin ýakyn günlerde Beum-Başiýä(?) iberilýär.
Pitnäni köşeşdirmek boýunça goşunlaryñ öñünde goýlan wezipäniñ çözülendigine görä, gözegçilik ýerlerine we obalara aýlanyp, bar bolan mallaryñ hem-de öýleriñ sanyny, jezalandyryş ekspedisiýalary wagtynda goşunlar tarapyndan eýýäm alnan mallaryñ we öýleriñ sanyny aýdyñlaşdyrmak arkaly mundan beýläkki rekvizisiýany/urş jerimesi/ komissiýalaryñ özleri geçireler, berilmeli mallaryñ we öýleriñ berilmedik bölegini zor edip almak baradaky işi gözegçilik ýerlerinde geçirmeli bolar, sebäbi öýleriñ we malyñ sany hakynda bizde barlanylan hiç hili maglumat ýok diýen ýalydyr, şonun ýaly-da bu zatlary goşunlaryñ haýsy obalardan we näçe alandygy belli däl.
Bu hakyky barlagy geçirmek üçin men komissiýanyñ ygtyýaryna berlen ofiserleri we meniñ ygtyýaryma iberilen 3-nji “Teke” işçi sotnýasyny(100-lik topary) peýdalanmak isleýärin, bu sotnýany ýomutlardan alnan ýabylaryn hasabyna atly sotnýa etmek zerur, muña şu wagta çenli rugsat ýok, bu bolsa işi bökdeýär, Kümmetgowzuñ töweregindäki çomur, ganýokmaz, tatar, salak we gojuk taýpalaryndan başga, gozgalañ wagtynda bu ýerde bolan ähli ýomutlar Madritowyñ, buýrugy boýunça rekvizisiýa degişlidir.
Sarysuw derýajygynyñ we Garnawa suwuñ boýunda ýaşaýan obalardan başga, Gökleñler hem rekviziýadan boşadyldy. Ol obalardan bolsa özleriniñ pitneçilere azyk we mal iýmini berendikleri üçin topalañçylardan alynýanynyñ diñe ýarysy möçberinde rekvizijiýa almak buýruk edildi.
Sarysuwuñ ýakasynda ýaşaýan obalardan goşunlara yhlas bilen kömek berendikleri üçin Işan obasy we Baýandar obasy rekvizisiýadan boşadylýar.
Diñe bir Işan obasyndan başga, rekvizisiýadan boşadylanlary-da aradan aýyrman, hemme ýomutlaryñ we gökleñleriñ ähli ýabylaryny hem-de eşeklerini almak buýruldy, bu soñky buýruk ekerançy ýomutlar we gökleñler üçin has agyr bolar, çünki olaryñ düýeleri ýok hem-de olar özleriniñ ýaşamagy üçin zerur ýük daşaýyş serişdelerinden bütinleý mahrum bolarlar, sebäbi bu taýpalaryñ ýabylarynyñ aglaba köpüsi ýomut tohumyna degişli däl-de, ýabylaryñ işçi tipine degişlidir, men iş ýabylarynyñ we eşekleriñ olara galdyrylyp, diñe ýomut tohum atlaryny almagy ülkäniñ naçalniginden haýyş ederdim, ähli gökleñleriñ hem-de parahat bolup galan ýomutlaryñ gozgalaña gatnaşmandygy we azyk önümleri, ot-iým, öý hem-de ýük daşaýyş serişdeleri bilen üpjün etmekde rus goşunlaryna yhlasly kömek berendikleri üçin munuñ özi has hem adalatly bolardy.
Mende bar bolan maglumatlara görä, ozalky arçyn Mergeniñ obasyndan başga, gozgalañyñ esasy günäkärleri bolan rus raýatlygyndaky göçegçi ýomutlaryñ hemmesiniñ öz bermeli işçileriniñ degişli sanyny bermän, şonuñ ýaly-da ýaraglary, eýleri we özlerinden kontribusiýa/jerime görnüşde almaga degişli mallary tabşyrman, Zakaspi oblastyna göçüp gitmäge ýetişendiklerini munuñ üstüne goşup aýtmagy öz borjum diýip hasap edýärin. Adalatlylyk bu zatlaryñ hemmesini olardan zor edip almagy hem-de olaryñ çäre görülmän galdyrylmazlygyny talap edýär.
Şu ýokarda beýan edilenleri Siziñ alyhezretiñiziñ dykgatyna ýetirýärin.
Gol çeken: komissaryñ wezipesini ýerine ýetiriji, polkovnik Mihaýlow. Gol dogry: iş dolandyryjynyñ deregine, praporçik (gol düşnükli däl).
Vosstanie 1916 g. v Turkmenii... — S. 205—207.

№ 118
Polkovnik Han Ýomudskiniñ telegrammasy
Asgabat oblast komissary Dorrere, Krasnowodskiden
№ 90. Kabul edildi 3-1U-1917 ý. 90/1077

Gürgeniñ tozdurylan ilaty ilatdan zor bilen alnan ähli mallaryñ martyñ dowamynda ilata gaýtarylyp berilmegini buýrmagyñyzy haýyş edýär. Kvitansiýa (kagyz-resid) berilmän alnan öýler hem ilata gaýtarylyp berilmeln, kvitansiýa- berlip ilatdan alnan öýler üçin bolsa pul tölenmeli, goşunyñ hajatlary üçin ilatdan alnan öýler gaýtarylyp berilmeli we galyberse-de, ilatdan alynýan her hili täze rikvizisiýalar/urş jerimesi/ bes edilmeli, çünki ilat halys tozduryldy we oña açlyk howpy abanýar. Birnäçe gün mundan öñ söwda etmek we gaýyklarda harytlary getirmek türkmenlere gadagan edildi, bu gadagan etmäni ýatyrmagy haýyş edýärler.
Bu buýruklary komissaryñ we Gürgendäki- goşunlaryñ naçalnigi/başlygy/ arkaly amala aşyrmak zerur.
Türkmenleriñ wekil bellemegi boýunça Han Ýomudskiý.
Vosstanie 1916 g.v Turkmenii... — S, 241—242.

№ 119
Harby ministre general-adýutant
Kuropatkiniñ dokladyndan göçürme

... İlkinji tertipsizlikler awgustyn ortalarynda Etrek derýasynyñ etraplarynda ýüze çykdy, awgustyñ ortalarynda, şu aýyn 15 we 16-njy günlerinde türkmenler garawullarynyñ sanawyny düzmek üçin Çekişlere gelenlere ýaragly garşylyk görkezdiler... Aýyñ ikinji ýarymynda ýomutlaryñ uly märekeleri rus çäklerinden pars şäherlerine göçüp başladylar. Bu göçhä-göçlük sentýabrda hem dowam etdi, özünem Krasnowodsk uýezdinden ýomutlar 2000-den-de köp öýlüsi Eýrana göçüp, japarbaýlar we ak Atabaýlar taýpalarynyñ örän köp bölegini öz tarapyna çekdiler...
Sentýabryñ 25-nden 29-a çenli türkmen taýpalary Gürgen derýasynyñ etraplarynda rus mülkleriniñ, 3-sini derbi-dagyn etdiler we biziñ obalarymyzyñ üstüne ençeme gezek çozdular, şonda 4 oba weýran edildi we 2 oba uly zyýan ýetirildi, bu obalaryñ ýaşaýjylary rus goşunlarynyñ goragy astynda Kümmetgowuzyñ ýanyndaky obalary äkidildi.
Biziñ araba kerwenini hem-de azyk transportyny goramak uçin 100 naýzaly we 150 gylyçly, üç pulemýotly/moselsel/ iki toply 30-njy sentýabrda Çatly/Çat/ galasyndan Kümmetgowza ugran otrýadymyz ýolda barýarka pitneçileriñ çalt atýan tüpeñler bilen ýaraglanan uly toparynyñ çozuşyna 2 gezek sezewar boldy...
Etrek we Gürgen etraplarynda bolup geçen wakalar oktýabr aýynda Zakaspi oblastynyñ Astrabadyñ ýakynyndaky başga ýerlerine-de öz täsirini ýetirdi, bu wakalar biziñ Tejen sebitindäki demirýol desgalarymyza, stansiýalarymyza talañçylykly çozmak hem-de demirýol relslerini, köprüleri haraplamaga synanyşmak formalarynda ýüze çykýardy. 6-njy oktýabrda Tejen şäherine duýdansyz çozmaga edilen synanyşygyñ öz wagtynda öñi alnyp, ol yzyna serpikdirildi, şonda atyşyk wagtynda biziñkilerden aşaky çinlileriñ 8-si öldürildi we Köpri sakçysy agyr ýaralandy. İlat tarapyndan berlen garawullardan Saragt şäheriniñ ýakynynda toparlar düzülende bu topary zorluk arkaly almak maksady bilen üstümize çozuş edildi, emma ol Tejene sag-aman geldi...
Ýomutlara garşy hereket etmek üçin dekabryñ başlarynda general Madritowyñ umumy naçalniklkgi/baş bolmagy/ astynda Gürgen otrýadyny/toparyny/ emele getiren, aziýa möçberi boýunça örän uly guýç (6 batalon,-gordan 15 sotnýa-guruhan, 18 top we 17 pulemýot) toplanyldy...
Dekabryñ dowamynda general-leýtenant Madridowyñ ekspedisiýasy/ýörişi/ wagtynda biziñ ýitgilerimiz şu aşakdakylardan ybarat boldy: ofiserleriñ 2-si we aşaky çinlileriñ/rutbe-dereje/ 30-sy öldürildi, aşaky çinlileriñ, 28-si ýaralandy hem-de aşaky çinlileriñ 2-si dereksiz ýitdi. Ýomut pitnesiniñ bütin dowamynda bolsa ofiserleriñ 2-si we aşaky çinlileriñ 59-sy öldürildi, ofiserleriñ 2-si we aşaky çinlileriñ 59-sy ýaralandy hem-de aşaky çinlileriñ 3-si dereksiz ýitdi. Bulardan başga-da, telegraf çinovnikleriniñ/toparynyñ/ 1-i öldürildi. Göçürilip getirilen ruslaryñ arasyndaky ýitgi heniz aýdyñlaşdyrylanok, emma ujypsyz: olaryñ çeken maddy ýitgileri bolsa takmynan 300.000 manat töweregidir.
Ýomut türkmenleriniñ baştutanlarynyñ tutulyp bize berilmegi hem-de olaryñ esasy baştutany Babagylyjyñ ötünç sorap gelmegi bilen, häzir bütin Türküstan ülkesinde tertipsizlikler we gozgalañ ýatyryldy diýip ykrar etmek bolar. Harby çäreleriñ görülmegi hem-de özünden nämäniñ talap edilýändiginiñ ilata asudalyk bilen düşündirilmegi, zger talaplar ýerine ýetirilmese, özüne nämäniñ garaşýandygynyñ berk görkezilmegi ýerli ilaty akylyna aýlandyrdy. Rus häkimiýetine garşylyk görkezmäge güýjüniñ çatmajakdygyny ol ykrar etdi we işçileri bermek hakyndaky belent erk-islegi hemme ýerde ýerine ýetirýär...

Türküstan ülkesinde tertipsizlikleriñ esasy sebäpleri!

a) Türküstanyñ ýerli ilatynyñ işçi/bigari/ bermäge çagyrylmagynyñ tertipsizlikleriñ bahanasy hem-de iñ ýakyn sebäbi bolandygy gümansyzdyr. İşçileri dessine bermegi talap edip, örän howlukmaçlyk bilen berlen bu çagyryş ülkäniñ ilatyny-da, administrasiýasyny-da/edary gurluşlaryny-da/ agyr ýagdaýda goýdy. Maşgala sanawlarynyñ bolmazlygynda we ýaşlary boýunça ilatyñ registrasiýasynyñ/hasaba alynmagynyñ/ bolmazlygynda ülkäniñ 19-dan 31 ýaşa çenli erkek ilatynyñ işçilige berilmeginiñ talap edilmegi tehniki taýdan ägirt uly kynçylyk bolup durýardy we şol bir wagtyñ özünde hasyl ýygnamak boýunça işleriñ gyzgalañly döwründe esasy işçi güýjüni almak bilen, ülkäniñ ilatyny iññän agyr ýagdaýa saldy.
Her hili myş-myşlar halkyñ arasyna çalt ýaýraýardy we ony çun tolgundyrýardy. İşçileriñ ýygnalmagy ýerli ilatyñ harby borçlulyga aç-açan görnüşde çekilmegi bolup durýarmyş diýen habar örän erbet täsirli boldy. Olaryñ ýerlerini göçürilip getirilen ruslara bermek maksady bilen olary gyrmak üçin bu işçiler hakyky uruş hereketiniñ sferasynda/täsirinde/ işlediljekmiş diýen ýaly myş-myşlar hem ilaty tolgundyrýardy. Sud/dadgah/ seljermesiniñ aýdyñlaşdyryşy ýaly, ýerli ruhanylaryñ käbir wekilleriniñ gatnaşmagy bilen syýasy äheñde hem käbir halatda ýerli ilatya arasynda agitasiýa/tehrik/ ýöredilýärdi...
b) 1887-nji ýylda Türküstan ülkesiniñ dolandyrylyşy baradaky ýagdaýdan närazylyk...
Türkmen ilatynyñ esasy köpçüligi bolan tekeler asuda boldular.
Bu ilat tarapyndan doly suratda diýen ýaly berlen teke polky biziñ şöhratly goşunmyzyñ hatarlarynda edermenlik bilen söweşdi...
Hywa hanynyñ tabynlygyndaky ýomutlaryñ beýleki topary Hywa hanlygynyñ ilatynyñ ýaşaýşynyñ asuda geçmegine häzire çenli hem uly wehim bolup durýar...!

Soralýar

Türkustandan işçileri ibermek boýunça we belent erk-islegiñ ýerine ýetirilmegine garşylyk görkezenleri köşeşdirmek boýunça Siziñ imperator aly-hezretiñiziñ erk-islegini ýerine ýetirmek mynasybetli özümiñ geçiren ähli çärelerimiñ arasynda men döwlet tertip-düzgünini goramak hem-de saklamak uçin harby ýagdaý boýunça şu aşakdakylary amala aşyrdym:
...8. Gürgen derýasynyñ akymynda ýomut türkmenleri köşeşdirilenden soñ özümiziñ ýarag güýji bilen eýelän territoriýamyz bolan Astrabat welaýatynda galmagy dowam etdirmek...
9. Gürgeniñ, Garasuwuñ we Etregiñ jülgelerinde eýelän meýdanymyzyñ mümkin boldugyça köp böleginiñ köplenç uruşda tapawutlanan aşaky çinli urşujylara rus kolonizasiýasy bolup hyzmat etmegi üçin aýratyn aladalanmak...
Göçürmä gol çeken: Türküstan harby okrugynyñ ştab naçalnigi general-maýor Sivers.
1917-nji ýylyñ 28-nji fewraly № 587 Daşkent şäheri
Vosstanie 1916 g. e Turkmenii,,. — S. 210—227.

******************************

Howa! Ýokardaky taryhy faktlardan-da mälim boluşy ýaly ruslaryñ basybaljylykly ýörişi topragymyzyñ bölünip aýrylan demirgazygynda däl, eýsen, Eýranyñ çägine düşen ýerlerde-de dowam edip geldi. Gerek mahaly öz raýatlary hasaplap olardan salgyt ýygnaýan pars emeldarlary-da bu ýörişe göz ýummak bilen ony makulladylar we türkmenleriñ gyrylmagyndan we talanmagyndan şatdygyny aýan etdiler.
Bu taryhy waklaryñ dowamynda siz Jemhuriýet düzgünini ýola goýmak ugrundaky göreşler bilen tanyş bolup bilersiñiz.

Ýörite:
“Eýran Türkmenleriniñ Medeni-Syýasy ojagy” üçin
Prag şäheri
15.05.2008

[1] Kuropatkin Aleksey Nikolaýeviç 1848-nji ýylda Pskov oblastynyñ Şeşurino obasynda dogulyp, 1925-nji ýylda şol ýerde hem aradan çykýar. Kadet korpusyny gutaryp, Pavlov harby uçileşisinde okaýar. Uçilişani 1866-njy tamamlap, Türküstana iberilýär. 1866-1871-nji ýyllarda Orta Aziýany basyp almaga gatnaşýar. Hokant hanlygyny basyp almaga gatnaşýar, M.D. Skobleviñ ýakyn soweşjeñ işgäri bolýar. Skoblevin: "Ol uçursyz diýen ediji we adatdan daşary batyr ofiser" diýen bahasyna mynasyp bolýar. "Ol ölümden gorkmazak, emma bir işiñ başyna barsa, ol işi öz başyna almazak" diýip, Skoblev Kuropatkin hada kesgitleme berýär. 1916-njy ýylyñ iýulyndan 1917-nji ýylyn mart aralygynda Kuropatkin Türkistanyñ general-gubernatory wezipesini eýeledi we 1916-njy ýylda Orta Aziýa gozgalañyn basylyp ýatyrylmagyna ýolbaşçylyk etdi. 1917-nji ýylyñ Fevral revolusiýasyndan soñ general Kuropatkin wezipesinden çetleşdirildi we gullukdan boşadyldy. A.P. Şikman-yñ materiallaryndan. http://historydoc.edu.ru/

[2] Turkmenovedeniya jurnalı. Aşgabat 1927. Nr.1. s.15

Magtymguly;

v

Dili Türkmeniñ

v

Magtymguly söweş bolar,
Ýigidiñ syry paş bolar,
Ýa başyn biýr, ýa baş alar,
Goçaklar ýoldaş üstünde.”

v

Milli şahyrymyzyñ edebi myrasyny öwrenmekde we ony halka ýetirmekde sowet döwründe Türkmenistanly alymlar bahasyna ýetip bolmajak işler bitirdiler. Bu ugurda ylaýtada merhum professor Mäti Kösäýewi, Baýmuhammet Garryýewi, Ahmad Ahundow Gürgenlini dagy ýörite ýatlap geçmeli. Soñky döwründe merhum akademik Zylyha Muhammedow, onuñ ýan ýoldaşy merhum Sapar Ahally (Ensary) we häzir aramyzda sag-aman ýören Aşyrpur Merdow (Nurmhammet) bu işde ençeme ylmy eserler we makalalar ýazdylar. Ýöne bu tagallalara garamazdan henize çenli milli şahyrymyzyñ goşgularynyñ tankydy teksti taýýarlanman gelýär. Eger bu iş ýerine ýetirilse onda birgiden bolaşyklygy we şahyryñ adyna berilen goşgulary saýgaryp seljerip bolardy. Gynansagakda Türkmenistanda käbir dar düşünjeli edebiýatçylar “şahyra dil ýetirmeli däl” diýen pähimden ugur alyp, bir tarapdan tankydy tekstiñ taýýarlanmagyna böwet döreden bolsalar, aýry tarapdan her öñ ýeten goşgynyñ şahyryñ adyna berilmegine sebäp boldular.

Filolofiýa ylymlaryñ alymy, Türkolog,
Prof. Zylyha Muhammedowa

Dünýä klassikleriniñ eserlerini seljerip, olar barada tankydy tekst taýýarlamak kadaky düzgün, ol bir topar ýurtlarda, birgiden klassikler hakynda bir eýýam edilen iş. Ýöne bizde Magtymgula gezek gelende haýsydyr bir sebäp ýa-da sebäplere görä bu işe baş goşulman, goşdurylman gelinýär.

Biz bu makalada “taýak ýetýänçä ýumruk´diýlişi ýaly, şahyrymzyñ käbir goşgularyna düşündiriş bermäge we olar barada öz garaýşymyzy beýan etmäge synanşýarys. Elbetde ylmde jedel hemişe açyk galýandyr.
Onda başda şahyrmzyñ ady we edebi lakamayndan gürrüñe başlaýlyñ

Magtymguly (Maxtymguly مختومقلی) diýmek näme? Bu arapça iki sözden ybarat. «Mahtum مختوم» arap dilinde tamamlanan, gutaran, hatym edilen, «gul قل» bolsa, gul, hyzmatkär. «ý»(ی) goşulmasy-da parsça, eýelik düşümi. onda Mahtumguly «tamam edijileriñ guly» diymek bolýar.
Eger ol Mahdum مخدوم bolsa, Mahdum Arapça hyzmatkär, gul manysynda, onda Magtymgulu «Gullar guly» boylar. Käbir daş basmalarda ol «Mähtemguly» محطم قلی görnüşinde-de ýazylypdyr. Bu sözüñ manysy anyk däl, ýöne Arapça «magsym ماغصیم » sözi-aslynda mä:su:m معصوم günäsiz, päk diymek. Şahyryñ öz goly bilen ýazan ýekeje sözi-de bize mälim bolmansoñ bu barada belli bir zat aýtmak mümkin däl, düşündirişler diñe çalkama bolup galýar.
Pyragy diýmek näme? Arapçada munuñ iki görnüşi, biri-birinden tapawutly iki dürli manysy bar, hem-de «ý»(ی) goşulmasy eýelik düşümidir. 1.Pyrag eger fera:g فارغ= asuda sözünden gelyän bolsa onda ol «dünyänden, bar aladadan boş adam adam manysynda. Bir ýerde:
Magtymguly adyñ döndi pyraga,
Paryg bolup, çek özüñi gyraga.
diýen setire gabat gelýäris.
2. Eger Pyragy, fyra:g فراق = aýralyk, hijran manysynda bolsa onda şahyr, ýaryndan, doganlaryndan ýa-da atasy Azadydan aýrylany, daşlaşany sebäpli bu lakamy alan bolmaly. Munuñ-da aslynda nähili ýazylşyny bilmänimiz üçin belli bir zat aýtmakdan saklanýarys.

Milli şahyrymyzyñ edebi mirasyny öwrenmek işi baryp Türkmenistan jemhuriýeti gurlan ýyllardan ýagny 1924-nji ýyldan bäri yýzy giderli dowam edip gelýär. Şol ilkinji ýyllarda şahyryñ diñe il-güni wasp edýän goşgularyny çap edip, başga temaly goşgulary ünsden düşrüldi. Muña döwrüñ siýasaty güýçli täsir etdi. Ol döwürde şahyrymyzyñ milli duýgulary ösdürýän goşgularyny öwrenýän we öwredýän alymlaryñ erkana işlemegine hem ýaşamagna ýol berilmedi, olary yýzarlap başladylar, ençemesiniñ bolsa başyna ýetdiler.
1940-nji ýylda ýazuw hat, Latyndan rusça üýtgedilenden soñ Magtymguly- şynaslarmyz rus haty esasynda taýýarlanan tekstler bilen işlemeli boldular. Bu ýagdaý bir näçe kyýnçylyga alyp geldi:

1.Şahyryñ adyna toplanan ähli golýazmalar arap hatynda, şoña görä bu haty, arap-pars dili bilmezden Magtymgulyny tanamak we tanatmak mümkin däl. Şahyryñ golýazmasy tapylmansoñ, her ýerde rowaýatçylar, bagşylar özlerini gowy diñletjek bolup “aýdar Magtymguly” diýip, bir topar bolaşuklygyñ döremegine seäbp boldular

2. Doly analiz etmezden başga klassik şahyrlaryñ goşgulary Magtymgula berildi. Muña Gaýbynyñ “Saz bilen söhbete” Magrupynyñ “Sazyna degmez”, Seýitnazar Seýdiniñ “Tapylmaz”, Magrupynyñ “Sarp eýleýer aşyny” ýaly goşgulary mysal getirse bolar.

3. Şahyryñ arapça ýazylan teksti rus/kril hatyna geçirildi, ýöne arap sözlerini rus haty bilen doly ýazyp bolmaýar. Mysal üçin “tiken” we “pes” manysyny añladýan we arapça aýrý-aýry görnüşde ýazylýan خار، خوار söz latynça ýa-da krilçe “har” diýip ýazylýar, onuñ maysyny diñe goşgudan añlasa bolýar. Şol esasda bir topar sözler ýalñyş ýazylyp, köp säwlik goýberildi. Esasan şahyryñ goşgulary sowet eýýamyndan öñ dürli kätipler, dürli aksentlerde gürleyän mollalar tarapyndan ýazylansoñ, bu ýerde-de birgiden näsazlyklar emele geldi.

4. Döwrüñ ideologiýa esysynda Magtymgulynyñ adyna birnäçe ýasama goşgular düzüp berdiler we şahyryñ edebi mirasyny galplaşdyrdylar, şahyrymyza hormatsyzlyk etdiler.

Şahyryñ adyna berilen käbir goşgulara syn:

1- “Türkmeniñ”
Esasan bu goşy Türkmenistan döwleti döräp, onuñ kartasy çyzylandan soñ aýdylana meñzeýär, ýogsa Magtymgulynyñ döwründe beýle bir jeografiýa bölünşige gabat gelmeýäris. Onsoñ bu goşgynyñ arap-pars elip-biýsinde ýazylan teksti-de ýok, ol diñe rus/kril hatynda ýazylyp golýazmalar fonduna gowşurlypdyr. (Belki Magtymguly krilçe ýazandyr!!)
“Jeýhun bilen baher Hazar arasy”. Bu goşgynyñ birinji setiri golýazmalar fonduna gowşurlan görnuşi-rus hatynda şeýle: “Jeýhun bahri deñiz Hazar arasy.”
Ýa şol goşgynyñ 2-nji bendindäki: “Hak sylamyş bardyr onuñ saýasy” diýen sözler “Türkmen binasy” diýen goşgyda gaýtalanýar.
“Ýow üstüne ýowdyr ýoly türkmeniñ” ýa-da “Alamana ýörär ýoly türkmeniñ” diýmegiñ özi bir gelşiksiz. Näme, türkmeniñ mydama ýow (duşman) gözlemekden, ýa-da alamançylykdan başga işi bolmanmyka? Heý-de, Magtymguly öz halkyny şeýle kemsidermi?
Umuman bu goşgynyñ awtory Türkmenistany wasp edip, mertligi, batyrlygy öwüp, Magtymguly ýaly saýrap duran dili bardyr diýip, ilini-gününi wasp edip “Sözlär Magtymguly dili Türkmeniñ” diýipdir. Ýogsa Magtymguly hiç haçan ulumsylyk etmedik we özüni iliñ saýrak dili diýip öwünmedik şahyr ahyryn.

2- “San bolsam”
Bu goşgynyñ awtory-da hamana şahyrymyzyñ orny Abusad? Omar Haýýam, Hemedany? Ferdowsy, Nyzamy, Hafiz Perwany?... ýaly şahyrlardan pes bolup, käşki olar bilen deñ bolsam, olaryñ sanynda dursam diýip, arzuw etdiripdir. Elbetde her millet öz şahyryny jany-teni bilen söýýändir, oña hormat goýýandyr, edil bizde Magtymguly şahyr sylanşy ýaly. Ýöne biziñ milli şahyrymyz hiç haçan Ferdowsy ýaly şounistik ideýa gulluk eden adam däldi, şonuñ üçin onuñ orny diñe türkmenleriñ arasynda däl, eýsem bütin Gündogarda belent bolup gelýär.
Şu goşgynyñ 4-nji bendiniñ 4-nji setrindäki “Mälik omar” golýazma fonduna berlende ol rusça aýdylşy ýaly “Xalyf omar” görnüşinde bolup soñ üýtgedilipdir. Şeýle-de bu goşgynyñ ahyrky bendindäki “Arbeýin golunda” bolsa rusça “ok ýaý” sözüni añladýan “arbalet” görnüşinde berilip, soñra şeýle düzeldilipdir.

3- “Reýgan eýledi”
Bu goşguny Molla Pürli diýen birisi Fonda gowşurypdyr. Umuman Magtymgulynyñ öz goşgularynda “Reýgan” diýen başga bir söze gabat gelinmeýär. Ol parsça “Raaýgaan = mugyt, peýdasyz” manaysynda. Onsoñ şol goşgynyñ 2-nji bendiniñ 3-nji setrinde: “Bäş ýylda bir kitap eden işimiz” diýlýär, biziñ bilşimize görä diñe häzirki zaman uniwersitetlerde 5 ýyl okap kitap (diplom işi) ýazylyar, şahyrymyz bolsa ömür boýy ýazyp geçen adam. Ýene-de eger “Gyzlbaşlar” talañçylyk edip, şahyryñ kitabyny ýakan bolsalar, onda näme “Duşmanymy Jeýhun derýa eýledi” diýýär. Jeýhun küje, Eýrandan abanan Gyzlbaş küje?!

4- “Gözel Şirgazy”
Bu goşguda awtor, Magtymgulynyñ asla etmejek ýalñyşyny edip, bir tarapdan “Gelsin diýip garayar ol Gerkez ilim” diýýär, başga bir ýerinde bolsa “Hoş gal bu gün Jeýhun derýasyndan aşdym” diýýär. Eger Hywadan Gerkeze gaýdyljak bolsa onda Jeýhunyñ bu ýerde näme işi bar?

5- “Görülsin indi”
Bu goşgy S.N.Seýdiden alnan bolmaly. Gylyç Mülliýew muny Fonda gowşurypdyr. Bu goşguda-da şahyrymyzñ asla aýtmajak sözi agzalýar. “İlersi Soñydaga sürülsin indi”. Ýagny ýagy Türkmenistandan, Türkmensähra tarap sürülmelimiş! Magtymgulynyñ önüp-ösen ýeri Soñydagyñ iler tarapy, “Hajy gowşan”, “Giýñ jaý”. Heý-de şahyr öz üstüne, öz iliniñ üstüne ýagynyñ çozmagyny dilärmi? Bu goşgyny düzen adam Soñydagyñ añyrsynda türkmenleriñ ýaşaýandygyny bilmeýän bolmaly.

Milli şahyrymyzyñ dürli golýazmalaryny bir ýere ýygnap, onuñ tankydy teksti taýýarlansa, bulardan başga-da birgiden ýalñyşlyklaryñ we bolan galplyklaryñ üsti açylardy.

Sözüni Kerim şahyryñ beýik Pyraga bagyşlan setirleri bilen jemläsim gelýär:
“Diñe uly däl, juda uly sen,
Dag oly, dag şiri Magtymguly sen,
Şonuñ üçin saýlap daşlañ ulusyn,
Ýasadyk biz senden daglañ ulusyn.”

Prag. 2008.05.14
Akmyrat Gürgenli
Taryh ylymlaryñ kandidaty
Goliarne@yahoo.com